Musk helpt de vrijheid van meningsuiting niet

Opinie van Jochanan Eynikel (De Tijd, 4 mei 2022)

De Tesla-topman Elon Musk toont zich graag als een ondernemer met een missie. Veel van zijn investeringen zijn gekoppeld aan grotere maatschappelijke uitdagingen, waar hij een commerciële oplossing voor aanreikt. Inspelend op de urgentie van de klimaatverandering zorgde hij met Tesla bijna in zijn eentje voor de doorbraak van elektrisch rijden. Het bedrijf is meer waard dan Toyota, Ford, VW en GM samen.

Met SpaceX ontwikkelde Musk herbruikbare raketten en mikt hij op het koloniseren van Mars. Met Starlink brengt hij internet naar afgesloten gebieden, zoals de belegerde zones in Oekraïne. Niet al zijn ideeën leveren het gewenste resultaat op. Toch kan je van Musk niet zeggen dat hij in zijn ambities geen oog heeft voor wat maatschappelijk leeft.

Vrijheid van meningsuiting

Op het eerste gezicht lijkt dat ook het geval met de aankoop van Twitter. Musk zegt dat hij met de overname de vrijheid van meningsuiting wil ‘herstellen’.

Vooral sinds 2020 kwam Twitter vaker tussen bij controversiële inhoud. Nepnieuws over de coronapandemie of de Amerikaanse presidentsverkiezingen kregen waarschuwingen mee. De voormalige Amerikaanse president Donald Trump verloor zelfs de toegang tot zijn account nadat zijn aanhoudende berichten over verkiezingsfraude tot een aanval op het Amerikaanse Capitool hadden geleid.

Voor Musk lijkt de slinger te veel te zijn doorgeslagen door ‘de woke cultuur’. Hij wil minder censuur en meer vrijheid voor de gebruikers.

Waarden

Dat Musk Twitter wil kopen en hervormen uit maatschappelijke overwegingen illustreert nogmaals dat technologie niet waardenvrij is. Innovaties kunnen een positieve of een negatieve invloed hebben, afhankelijk van hoe we ze ontwerpen en gebruiken. Musk weet dat. In 2015 was hij een van de stichtende donors van Open AI. Die organisatie ijvert voor artificiële intelligentie ten dienste van de samenleving met respect voor waarden zoals non-discriminatie, privacy en autonomie.

Vanuit een gelijkaardige ambitie lijkt hij Twitter onder zijn controle te willen brengen. Hij vindt de impact van het platform op het publieke debat niet goed en wil het herstellen, onder meer door andere waarden, zoals gebruikersautonomie en transparantie, als leidraad te gebruiken.

Wie op het platform actief mag zijn en wat daar gezegd kan worden, wordt mogelijk de beslissing van één man. Musk verwerft zo een ongeziene invloed op het publieke debat online.

Probleem

Die ambitie hoeft niet verkeerd te zijn, maar twee zaken maken de uitvoering problematisch. De eerste heeft te maken met het product zelf. Twitter heeft een bijna-monopolie als conversatieplatform waar de invloedrijkste personen wereldwijd in interactie gaan. Een gelijkwaardig alternatief is er nauwelijks. Vraag maar aan Trump. Na zijn verbanning op Twitter werkte hij met Truth Social een rechts-libertijns alternatief uit. Voorlopig zonder veel succes. De kans is niet onbestaande dat hij terugkeert naar Twitter als Musk hem gratie verleent.

Dat brengt ons bij het tweede punt. Wie op het platform actief mag zijn en wat daar gezegd kan worden, wordt mogelijk de beslissing van één man. Musk verwerft zo een ongeziene invloed op het publieke debat online. Zeker, Twitter was tot nog toe ook geen democratie, maar het was op zijn minst in handen van meerdere aandeelhouders. Als beursgenoteerd bedrijf was het ook gebonden aan governanceregels zoals openbaarheidsvereisten en een raad van bestuur aangeduid door de aandeelhouders. Met Musk als enige eigenaar wordt de machtsconcentratie veel groter en ontstaat een gebrek aan tegenspraak.

Machtconcentratie

Het grote manco aan machtsconcentratie is de blindheid voor tegenwaarden. Geen enkele waarde is absoluut. Gezondheid zonder genot wordt een tirannie van calorieën tellen. Zelfs veiligheid moet soms wijken voor privacy. Kiezen voor één waarde zonder oog voor tegenwaarden leidt tot extremisme en eenheidsdenken. En is dat niet wat Musk Twitter verwijt?

Als Musk Twitter democratischer wil maken, begint hij dus het best bij zichzelf.

Als Musk Twitter democratischer wil maken, begint hij dus het best bij zichzelf. De ambitie eigenhandig te bepalen hoe de vrijheid van meningsuiting er voor anderen moet uitzien is een contradictio in terminis. Die tegenstelling bewijst het gelijk van Europa om met de Digital Service Act de spelregels voor sociale media op een democratische manier af te spreken. Alleen een democratie kan het debat democratisch houden.