Maak van deze crisis een kans

Opinie van Geert Janssens & Hilde Laga (De Tijd, 23 september 2022)

De druk op ondernemingen om zich te schikken naar de ESG-doelstellingen (Environment, Social, Governance) werd de voorbije jaren almaar groter. De oorlog in Oekraïne en de steil oplopende inflatie doen echter twijfels rijzen over de haalbaarheid van tal van beleidsmatige engagementen, zeker wat klimaat betreft. Dat geldt niet alleen voor individuele bedrijven maar ook voor Europa en andere grote handelsblokken. Toch is het nu niet de moment om weg te kijken.

Klimaatverandering

Na alweer een zomer met extreme weersfenomenen en hitterecords, valt de klimaatopwarming nog moeilijk te ontkennen. De droogte in China toont andermaal aan dat klimaatverandering niet stopt  aan de grenzen. Ze maakt geen onderscheid tussen politieke systemen of ideologieën. Ze treft zowel arm als rijk, consumenten en producenten, het Noorden en het Zuiden…

Vrijbuitergedrag loont daarom steeds minder. Vanuit die achtergrond is het een kleine stap naar de maatschappelijke verantwoordelijkheid van iedereen om een klimaattransitie te doen slagen, ook die van het bedrijfsleven.

Een duidelijke exponent van de maatschappelijke verandering en perceptie ten aanzien van die verantwoordelijkheid is de opgang van ESG-criteria. Het betreft een lijst van risico’s én opportuniteiten waarvan men vroeger dacht dat ze buiten de scope van ondernemingen vielen. Vandaag worden het klimaat, gendergelijkheid, deugdelijk bestuur en relaties met tal van externe stakeholders meer en meer geacht te vallen binnen de verantwoordelijkheidssfeer van ondernemingen. Het klimaat is momenteel wellicht de dringendste en meest impactvolle uitdaging. Het is een risico omdat klimaat kan leiden tot ‘stranded assets’, activa die door rampen of extreme weersomstandigheden plots waardeloos worden.

Greenwashing

Klimaat vormt ook een risico omdat zowel investeerders als de buitenwereld steeds nadrukkelijker door een ESG-bril naar bedrijven kijken. Die bril biedt ook opportuniteiten. Ondernemingen kunnen zich zowel in negatieve als positieve zin in de kijker zetten. Enkele recente onderzoeken tonen echter aan wat velen op het terrein reeds met hun ellebogen aanvoelden. ESG-raamwerken zijn zeer diffuus en bieden helemaal geen garantie op een effectieve maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Regelmatig vindt men zelfs een negatief verband tussen enerzijds opzichtig uitpakken met ambitieuze klimaatdoelstellingen en anderzijds de werkelijke bijdrage tot een duurzamere wereld. Greenwashing is nooit ver weg in een wereld met moeilijk meetbare en controleerbare criteria, zeker als men die doelen zelf mag evalueren.

Deze onderzoeken kijken evenwel naar het verleden. Wat met de toekomst? Onder druk van Europa moeten financiële instellingen, waaronder ook pensioenfondsen en verzekeraars, rapporteren over de niet-financiële prestaties van hun beleggingen (Non-Financial Reporting Directive). Internationaal gaat de slinger in dezelfde richting en wordt er gewerkt aan een meer uniform raamwerk. De wereld wordt steeds transparanter en de expertise inzake evaluatie en opvolging groeit snel. Investeerders willen de mazen van het net sluiten om zelf niet op hun bek te gaan.

Veelzeggend is dat in een recente enquête in eigen land (ETION/CRiON) al één op vijf bedrijven (22,5%) aangeeft dat ESG impact heeft op hun financieringsvoorwaarden. Een ruime meerderheid van zeven op tien bedrijven (71,2%) geeft aan dat ze momenteel actief werken op de ESG-domeinen.

Energiecrisis

Naast deze institutionele context is er ook de harde realiteit van de energiecrisis. Bij de huidige prijzen voor gas en elektriciteit maakt een kwart van de bedrijven dit jaar verlies. In die omstandigheden lijken klimaatdoelen pure luxe.

Die tegenstelling is echter vals door het eerder geschetste institutioneel kader maar ook omdat de huidige prijzen neerkomen op een virtuele koolstoftaks van enkele honderden euro’s per ton. Die toeslag is uiteraard disfunctioneel maar heeft wel tot gevolg dat besparingen op energie meer dan ooit rendabel zijn geworden, net als investeringen in groene energie.

De hausse in grondstoffenprijzen versnelt bovendien de transitie naar een circulaire economie waarbij consumenten geen producten maar diensten kopen om zowel hun verbruik als hun factuur te optimaliseren. De lijst van mogelijkheden naar een meer duurzaam en optimaal gebruik van grondstoffen, energie en afgewerkte producten is oneindig.

Er wordt in eerste instantie gekeken naar grote bedrijven maar ook hun (kmo-) toeleveranciers zullen niet ontsnappen aan de druk om zich te conformeren aan maatschappelijke doelen.

We moeten niet verwachten dat energie- en grondstoffenprijzen snel weerkeren naar de niveaus van voor de oorlog in Oekraïne, zelfs niet wanneer beleidsmakers op Europees en Belgisch niveau komen tot verregaande maatregelen. De winnaars van de toekomst zijn daarom ondernemingen die deze transitie (snel) in goede banen weten te leiden en kunnen aantonen dat hun ESG-aanpak meer is dan greenwashing. Er wordt in eerste instantie gekeken naar grote bedrijven maar ook hun (kmo-) toeleveranciers zullen niet ontsnappen aan de druk om zich te conformeren aan maatschappelijke doelen. De pijnlijke maatregelen van vandaag creëren de opportuniteiten van morgen. Zo wordt deze crisis een kans.