Ethische AI: van wetten naar waarden

De afgelopen tien jaar scoort artificiële intelligentie (AI) steevast hoog in de trendrapporten over baanbrekende technologieën. De focus kwam daarbij steeds meer te liggen op de ethiek van AI. Hoe houden we de evolutie naar autonome en intelligente technologie menselijk? Diverse ethische kaders en richtlijnen volgden. Volstaan die?

Intussen bestaan er meer dan negentig kaders die samen meer dan tweehonderd ethische principes voor moreel verantwoorde AI voorschrijven (PWC, 2021). Het illustreert de nood aan ‘ethische vereenvoudiging’. Want hoe meer kaders en principes, hoe groter de kans dat AI-ontwikkelaars door de bomen het bos niet meer zien. Het is daarom uitkijken naar een uniform internationaal kader. Het Europese wetvoorstel voor betrouwbare ethiek onder impuls van EU-commissaris Margrethe Vestager biedt hiertoe kansen. Gezien de globale invloed die de Europese GDPR-wetgeving sinds 2016 heeft op de omgang met persoonlijke data, heeft het Europese wetsvoorstel van april 2021 de potentie om een wereldwijde standaard te worden.

Toch zal wetgeving alleen niet volstaan. Ethiek laat zich – gelukkig maar – nooit helemaal vangen in wetten. Als het aankomt op ethisch handelen geven wetten eerder de ondergrens aan. Datgene waaraan een individu of een bedrijf minimaal moet beantwoorden in zijn handelen. Denk aan het respecteren van verkeersregels of het betalen van belastingen. De wet niet overtreden is een moreel minimum. Hoe hoffelijk je bent in het verkeer of wat een bedrijf al dan niet doet met de winst, komt daar bovenop. Moraliteit is meer een zaak van waarden dan van wetten. Zo ook in de ontwikkeling van ethische AI.

Een voorbeeld. Steeds meer digitale dienstverleners gebruiken aanbevelingssystemen op basis van klantendata. Amazon was hierin een pionier met hun ‘andere klanten kochten ook’-suggesties. Streamingdiensten zoals Netflix of Spotify werken op een gelijkaardige manier door nieuwe content voor te stellen op basis van jouw streaminggedrag en dat van gelijkaardige klanten. Alleen gebeurt dit vandaag steeds meer gepersonaliseerd. Door algoritmes los te laten op de veelheid aan beschikbare data, kunnen bedrijven vandaag producten op maat van de individuele klant aanbieden. De combinatie van big data en AI leidde tot een zogenaamde ‘segment of one’-marketingstrategie.

Uiteraard moeten bedrijven zich daarbij aan de wet houden, zoals inzake privacy. Maar digitale ethiek gaat over meer dan dat. Zo bleek uit intern onderzoek van Facebook in 2018 dat liefst twee op de drie leden van extremistische Facebookgroepen daar terechtgekomen waren door algoritmische aanbeveling van … Facebook zelf. “Onze algoritmen misbruiken de aantrekkingskracht van verdeeldheid voor het menselijk brein”, klonk het fors in een interne memo. Het bedrijf hield zich nochtans keurig aan de bestaande wetten.

Om zich te onderscheiden met ethische AI spelen vooral de waardekeuzes in het ontwerp en gebruik van de technologie een rol.

Waardekeuzes

Om zich te onderscheiden met ethische AI spelen vooral de waardekeuzes in het ontwerp en gebruik van de technologie een rol. Zoals over welk soort producten je aanbiedt. Steeds het beste of het product met de grootste marge? Het duurste of het meest duurzame? Suggereer je een gebruiker die extremistische onlinegroepen volgt, nog meer van dergelijke groepen of net niet? Deze vragen vereisen een moreel zelfonderzoek naar waar het bedrijf voor staat.

Een wettelijk kader helpt om de juridische en morele ondergrens van AI-ontwerpen vast te leggen. Daarbovenop blijven bedrijfseigen waarden nodig om legale AI te onderscheiden van goede AI. Bedrijven die vandaag vooroplopen in ethische bedrijfsvoering of duurzaamheid, zijn niet de bedrijven die louter de wet volgen. Het zijn degene die beter willen doen dan het noodzakelijke. Ethische AI moet daarom gaan over betere AI, niet alleen over gereguleerde AI.