Zoeken naar alternatieven die onze data niet kapen
De Nederlandse filosoof, schrijver en columnist Hans Schnitzler schreef al drie boeken over de invloed van digitalisering op de dagelijkse wereld: ‘Het digitale proletariaat’ (2015), ‘Kleine filosofie van de digitale onthouding’ (2017) en ‘Wij nihilisten’ (2021). Alle drie de boeken staan in het teken van de zoektocht naar menselijke waardigheid. “In mijn eerste boek bekijk ik de problematiek echt vanuit het systeem. Op welke manier krijgt de digitale infrastructuur vorm en welke belangen, ideologie en macht spelen een rol? Ik kijk naar de industrie en de economische motieven die eraan ten grondslag liggen. De vergelijking met het digitale proletariaat is snel gemaakt. Door de smartphone in onze achterzak worden we als ware door de techindustrie aan de lopende band geplaatst.”
De uitputting van onze aandacht is geen vrijblijvende kwestie.
Innovaties omarmen
In zijn boek ‘Wij nihilisten’ stelt hij zich meer vragen bij onze mentaliteit of cultuur. Waarom gaan mensen die innovaties en technologie zo makkelijk omarmen en toepassen, terwijl we toch ook de keerzijde ervan inzien? “Ik ben wel een stukje optimistischer geworden sinds mijn eerste boek”, zegt Schnitzler. “Toen keken mensen je bijvoorbeeld nog glazig aan wanneer je sprak over technologie die niet neutraal was. Dat moest je echt nog uitleggen. Terwijl dat nu, sinds de grote supernerds van hun voetstuk gevallen zijn, bij de meesten wel duidelijk is geworden. We beseffen waar die techbedrijven voor staan.”
Technologie doet wat we willen
Dat we die technologie enerzijds omarmen, maar anderzijds ook de nadelen ervan inzien, is volgens Schnitzler gemakkelijk te verklaren. De titel van zijn recentste boek verwijst naar Nietzsche en het nihilisme. “Met zijn beroemde zin dat God dood is, bedoelde Nietzsche vooral dat we geen gezag of externe autoriteit meer hebben die voor oriëntatie kan zorgen. We hebben ons bevrijd van bijgeloof, geloof en adel, kortom met allerlei vormen van autoriteit en gezag. Sinds de Verlichting is het autonome, authentieke individu tevoorschijn gekomen en die moet het helemaal zelf doen. Vragen naar zingeving, betekenis, waarheid en identiteit moeten we uit onszelf zien te halen. Maar Nietzsche waarschuwde er ons ook voor dat we dat niet zo goed kunnen.”
Technologie heeft het ontstane vacuüm proberen op te vullen. Onze smartphones zijn als het ware huisgoden die ons met raad en daad bijstaan. “Het internet zou ons helemaal bevrijden, want we zouden geen elites en experts meer nodig hebben. Deels klopt dat ook wel. Eén aspect waarom we die technologie zo graag omarmen, is dat het doet wat we willen.”
Lees het volledige artikel in het decembernummer van Ondernemen.