Klimaat en corona: gierigheid bedriegt wijsheid
Tegen de achtergrond van een pandemie die nog dagelijks slachtoffers eist, is het verleidelijk om de klimaatproblematiek opzij te zetten als niet prioritair. Toch maken we hiermee een grote inschattingsfout. Op basis van dezelfde drogredenen waarmee we de klimaatproblematiek nu veronachtzamen, hebben we verzuimd ons adequaat voor te bereiden op een pandemie die nochtans in de sterren stond geschreven.
Laten we beginnen met een klein zelfonderzoek. Ben je bereid om uit je comfortzone te stappen om het klimaatprobleem te helpen aanpakken? Ben je bereid om bepaalde gewoontes te veranderen zodat je voetafdruk kleiner wordt? Denk maar aan minder reizen, meer lokale producten of minder vlees? Zie je het zitten om een koolstofbelasting te betalen?... Het zijn slechts enkele pistes naar een wereld met minder broeikasgassen. De ene al effectiever dan de andere.
Ongeacht je antwoorden op bovenstaande vragen, als samenleving zijn we zelden in staat om te anticiperen op complexe problemen, zelfs wanneer het ons geld zou opbrengen. Het ‘whatever-it-takes’-mantra dat we in deze coronatijden regelmatig horen, is duidelijk niet van toepassing op de klimaatproblematiek. Maar, een half jaar geleden was de bereidheid om een pandemie te vermijden evenmin aanwezig. Mochten we de vragen uit de inleiding toen gesteld hebben ten aanzien van het vermijden van een virale epidemie, we zouden weinig respons hebben gekregen. Vandaag schreeuwt iedereen moord en brand omdat er geen mondmaskers zijn. Zou het kunnen dat die schreeuwers een half jaar geleden ‘verspilling’ zouden hebben gescandeerd, mocht toen het bericht zijn verschenen dat om de zoveel tijd miljoenen mondmaskers moeten worden vernietigd omdat ze vervallen?
"Het ‘whatever-it-takes’-mantra dat we in deze coronatijden regelmatig horen, is duidelijk niet van toepassing op de klimaatproblematiek."
De gelijkenis tussen klimaat en pandemie zit in de wijze waarop wij dit soort vraagstukken op de lange baan schuiven. Beide fenomenen zijn zeer complex. Het exponentieel karakter gaat ons verstandelijk petje te boven, wat een adequate inschatting van het collectieve risico bemoeilijkt.
Sociaalpsychologische factoren versterken dat probleem. Rijke landen blijven vooralsnog gespaard van de grootste klimaatproblemen. Tot voor COVID-19 leken pandemieën een ver-van-ons-bedshow. Dat creëerde in het Westen de illusie dat het onheil is bestemd voor anderen. Kuddegeest versterkt dat waanbeeld. In groep zijn we geneigd om waarschuwingen te negeren. Passiviteit werkt aanstekelijk. Des te meer mensen er staan op te kijken, des te minder snel er hulp wordt geboden bij een incident. Uiteindelijk doet niemand iets. Zo ook inzake klimaat of preventie van een pandemie.
Een laatste probleem is de overheersing van het kortetermijndenken. We onderschatten de kracht van exponentiële groei en hopen dat het onze tijd nog zal duren. Niet alleen bij een virale infectie, ook bij de opwarming van de aarde bestaat het risico dat positieve feedbackloops het probleem veel sneller doen escaleren. Daardoor bedriegt de zuinigheid de wijsheid. Enkele tientallen miljarden euro’s (wellicht minder ook) zouden hebben volstaan om deze pandemie te vermijden of alleszins met onze kennis een heel eind verder te staan in de richting van betrouwbare geneesmiddelen en/of een vaccin. Het gaat om minder dan 0,05% (of een tweeduizendste deel) van het wereldwijd nationaal product. Een investering die een pak goedkoper ware geweest dan de duizenden miljarden dollars die we nu uit de kast moeten halen.
“Niet alleen bij een virale infectie, ook bij de opwarming van de aarde bestaat het risico dat positieve feedbackloops het probleem veel sneller doen escaleren.”
Ook de klimaatproblematiek zal ons veel meer kosten dan de inspanningen die we moeten doen om de opwarming van de aarde binnen te perken te houden door de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Uiteraard is klimaat, net zoals pandemieën, een grensoverschrijdend probleem dat vraagt om internationale samenwerking. Maar ook een klein land of regio als Vlaanderen moet zijn stem in deze durven verheffen en uitgaan van eigen kracht. Zeker nu duurzame en circulaire technologie heel wat perspectieven biedt om de transformatie op een rendabele wijze te forceren. De kosten zullen achteraf exponentieel stijgen. De potentiële baten, door nu van wal te steken, ook.
- Laat je alvast inspireren tijdens het ETION Forum 'Closing the Circle' op 14 september.