Karl Marx en Adam Smith heruitvinden
Opinie van Ignace Van Doorselaere (Ondernemen, mei-juni 2017)
Een bedrijf is een brug die 2 pijlers verbindt: links het belang van de klant, rechts dat van de aandeelhouder. De brug zelf wordt gevormd door energie van werknemers — mensen die een groot stuk van hun leven investeren, op zoek naar zingeving, zelfbevestiging, collega’s en respect. De gouden driehoek van duurzame groei is die van tevreden klant, gemotiveerde en voldane werknemer, leidend naar duurzame aandeelhouderswaarde.
Binnen de muren van een bedrijf voel je dat gemeenschappelijk belang: conflicten worden uitgepraat, de zoektocht naar resultaten zorgt voor stromend water, want er is een doelstelling die ons bindt.
Een bedrijf is ook een machine van welvaartscreatie en welvaartsverdeling. Die laatste heeft als basis prestatie, goesting, inzet en toegevoegde waarde, niet aanwezigheid of verworven rechten. Een moeilijk Engels woord hiervoor is ‘performance ethics’: de cultuur waar ‘je best doen en resultaat halen’ beloond wordt. De cultuur waarin een werkgever de omstandigheden creëert waarin dat mogelijk is: neem de energie van de mensen mee in de groeikeuzes die je maakt, geef hen daarvoor vertrouwen, zinvolle levenskwaliteit en financiële beloning.
Het is jammer dat in deze context vakbonden door sommige bedrijfsleiders nog als vijand worden gezien, terwijl het eigenlijk aanvullende bondgenoten zijn. Vakbondsmensen zijn vaak idealisten die een faire herverdeling willen van welvaart en opkomen tegen onrecht. Wie dat niet gelooft, moet 100 jaar teruggaan in de tijd en de schaamte voelen. Wie vakbondsmensen ernstig neemt en uitgaat van hun goede trouw, krijgt veel terug, ook begrip voor moeilijke keuzes in het belang van het bedrijf.
Ons denken wordt te veel beïnvloed door de polarisering tussen communisme en neoliberalisme. De goden Karl Marx en Adam Smith vertegenwoordigen er de valse keuze tussen arbeid en kapitaal; de uitgeperste kansloze werkmens tegen de onverzadigbare honger van de vrijemarktkapitalist. Gooi die boeken weg. Het belang van een maatschappij is zoals dat van een bedrijf, alleen veel complexer: krachten bundelen om samen waarde te creëren en te herverdelen. Hier is geen tegenstelling tussen ‘arbeid’ en ‘kapitaal’. Goesting en zweet zijn de bondgenoten van ingezette middelen, die zich samen smijten en hierdoor resultaten binnenhalen. Hiervoor zijn ondernemerschap, autonomie en flexibiliteit nodig, eerder dan statuten.
"Ons denken wordt te veel beïnvloed door de polarisering tussen communisme en neoliberalisme."
Hiervoor zijn collectieve prestatiegerichte en koopkrachtverhogende beloningssystemen nodig, eerder dan automatische lineaire indexen. Hiervoor is vertrouwen nodig, eerder dan tegenstelling: geld werkt niet zonder goesting, goesting werkt niet zonder faire beloning.
Waarom lukt zo moeilijk op nationaal vlak wat redelijk goed lukt in de meeste bedrijven? Technocratie en ideologie zijn de grote boosdoeners. Technocratie is alles willen vastleggen in regels, formules en statuten. Het streven naar schijnzekerheid, schijnvoorspelbaarheid en schijnduidelijkheid leidt in veel onderhandelingen naar het drijfzand. Ideologie is nog taaier omdat ze de bron is van clichés die sociale partners neerzet als tegenstanders.
Nochtans is de enige manier om technocratie te overstijgen een wervend verhaal dat het gemeenschappelijk belang aantoont van sterke ondernemers en bedrijven enerzijds en bevlogen werknemers die rechtvaardig vergoed worden anderzijds. Mijn droom is dat de sociale partners hun oude boeken weggooien en een nieuw schrijven met als titel ‘De Gouden Driehoek’.