1925: Tussen hoop en vrees

Op 12 januari 1925 houden een vijftigtal ondernemers in de herberg ‘Kalkoenschen Haan’ op de Sint-Jacobsmarkt in Antwerpen, het Algemeen Christelijk Verbond van Werkgevers (A.C.V.W.) boven de doopvont. Hun geesteskind zal honderd jaar lang verder leven, weliswaar met nieuwe namen waaronder het VKW (Verbond van Kristelijke Werkgevers) en ETION (sinds 2015). Wij krijgen nu de kans om dit jubileum een jaar lang uitgebreid in de schijnwerpers te zetten. De leeftijd van honderd jaar is tegelijk een uitgelezen kans om geschiedenislessen te leren. 

De geschiedenis herhaalt zich

De stichters konden honderd jaar geleden niet vermoeden dat de wereld zo sterk zou veranderen maar sommigen wisten wel al dat de kans groot was dat alles hetzelfde zou blijven. Karl Marx en Mark Twain hadden er reeds voor gewaarschuwd dat de geschiedenis zich herhaalt en dat de mens blijkbaar niet bij machte is om er fundamentele lessen uit te trekken.

Enkele gebeurtenissen uit het begin van 1925 spreken boekdelen. Op 3 januari 1925 laat Mussolini het parlement ontbinden om bij decreet te regeren als ‘Il Duce’ van het fascisme. Enkele dagen later, op 6 januari, wordt Leon Trotski, boegbeeld van de Russische revolutie van 1917, hardhandig door Stalin uit de regering van de Sovjet-Unie gezet. Een voorbode voor wat er nadien nog zou volgen. Een half jaar later, op 18 juli, zal Adolf Hitler in Duitsland zijn boek ‘Mein Kampf’ uitbrengen. 

Onderstromen

Op het eerste zicht lijken dit slechts enkele toevallige losstaande feiten. In realiteit waren het exponenten van een verlangen naar autoriteit in de bredere onderstroom van de samenleving, gevoed door onzekere tijden. De gelijkenissen met vandaag zijn niet ver te zoeken. De geschiedenis is één lange waarschuwing tegen het voorbarig enthousiasme ten aanzien van leiders die beweren simpele oplossingen te hebben voor complexe problemen. 

De geschiedenis is één lange waarschuwing tegen het voorbarig enthousiasme ten aanzien van leiders die beweren simpele oplossingen te hebben voor complexe problemen. 

Geprojecteerd naar vandaag denken we aan de machtsagenda van de ‘Trumpisten’ en de toenemende kracht waarmee extreme ideeën surfen op een wereldwijde golfbeweging. De geschiedenis leert ook dat het buikgevoel en de emoties sterker zijn dan de ratio, ondanks de lessen die voor het grijpen liggen. Als mensen verandering willen dan zullen ze die vroeg of laat ook krijgen, ten goede of ten kwade. 

Instabiele wereld

Net zoals vandaag leefden de mensen honderd jaar geleden tussen hoop en vrees. De jaren 1920 gaven uitzicht op een beloftevolle periode van economische groei en culturele vernieuwing. De oprichters van het A.C.V.W zagen als gevolg van de wederopbouw na de oorlog de staalindustrie, de mijnbouw en de landbouw fors heropleven. Technologische innovaties creëerden een optimistisch wereldbeeld. 

Maar, er was ook vrees. De verschrikkingen van de Grote Oorlog zaten nog fris in het geheugen terwijl internationale spanningen zich opnieuw opbouwden. Er heerste onder economen een felle discussie over de zin en onzin van het verdrag van Versailles dat volgens J.M. Keynes de kiemen had gelegd voor een nieuwe periode van instabiliteit en een grote oorlog in het hart van Europa. Hij waarschuwde voor een Carthaagse vrede, ingegeven vanuit een verlangen om de verliezer van de oorlog te straffen. Het verdrag bevatte geen enkele aanzet tot de creatie van een geïntegreerd economisch systeem gericht op een duurzame vrede in Europa. Een inzicht dat men na de tweede wereldoorlog wel heeft laten doorwegen, maar dat vandaag weer onder druk komt te staan.

Roaring twenties

Uit de geschriften van honderd jaar geleden maken we verder op dat men al wist dat het communisme niet werkbaar zou zijn, zelfs niet met zware repressie. Anderzijds bleek de vlucht vooruit naar het ongebreideld kapitalisme tijdens de roes van de ronkende jaren twintig evenmin duurzaam. De ‘Great Gatsby’ mondde uit in een beursdebacle en de Grote Depressie van de jaren 1930. Met de ineenstorting van de wereldhandel als gevolg van een nationalistisch geïnspireerd protectionisme kreeg de crisis een permanent karakter. Ook dit is een waarschuwing met grote actualiteitswaarde.  

Dit alles neemt niet weg dat we een voorbeeld mogen nemen aan het optimisme van 1925, symbool van een tijdperk waarin de wereld zich hoopvol richtte op de toekomst. We moeten vertrouwen hebben in onze eigen creativiteit en verbeelding. Tegelijk moeten we ons behoeden voor een blindelings vertrouwen in ons buikgevoel dat ons wil laten geloven dat er simpele oplossingen zijn. De geschiedenis herhaalt zich, eerst als een tragedie en dan als een farce. Aan ons om aan te tonen dat we deze keer beter kunnen doen.