Tinneke Beeckman: Machiavelli inspireert tot weerbaarheid
U kent Tinneke Beeckman, doctor in de moraalwetenschappen (VUB), van haar columns (o.m. in Knack en De Standaard) waarin ze maatschappelijke fenomenen bekijkt door de bril van grote filosofen. Filosoferen is voor haar een werkwoord en een middel om het maatschappelijk debat te beschermen tegen populisme en de waan van de dag.
Dat demonstreerde ze ook in de reeks ‘Denkers voor doeners’ van ETION. Voor haar sessie over de échte Niccolò Machiavelli (Florence, 1469 – 1527), moest ze eerst komaf maken met clichés als machiavellisme, cynische machtspolitiek en een leider voor wie het doel de middelen heiligt.
ETION: Hoe is de reputatie van de Florentijn Niccolò Machiavelli dan ontstaan?
Tinneke Beeckman: “Machiavelli werd meteen na zijn dood al gepercipieerd als een duivelse strever naar macht die alle morele regels negeerde. Tegenstanders wezen daarbij naar zijn werk ‘De heerser’, eigenlijk een klassieke‘vorstenspiegel’, een genre waarin een filosoof advies geeft aan een ‘heerser’. Zo schreef Seneca er een voor keizer Nero over barmhartigheid, Erasmus voor de jonge Keizer Karel,…
Maar in ‘De heerser’ schreef Machiavelli nooit dat het doel de middelen heiligt, wel dat je de effecten van je daden in rekening moet brengen. Je doet zaken met goede bedoelingen, maar de effecten kunnen nadelen hebben. Het is denkbaar dat de politiek eisen stelt aan je gedrag, waardoor je de geldende regels van de moraal doorbreekt.
Filosofen zoals Spinoza, Rousseau, Nietzsche, Hannah Arendt,… herkenden in hem een denker van de vrijheid. Uit de ‘Discorsi’, een postuum en veel breder werk dan‘De heerser’, komt een denker naar voor die heel moderne dingen gezegd heeft over vrijheid. Tegelijk analyseerde hij de politiek zoals hij die zag, heel realistisch.”
Machiavelli is niet optimistisch — niets is definitief verworven — maar mobiliseert tegelijk daadkracht, zowel op collectief als individueel vlak.
ETION: In uw bekroonde boek ‘Machiavelli’s lef’ (2020) wijst u op het belang van de historische context.
Tinneke Beeckman: “Je kan Machiavelli correcter begrijpen vanuit de woelige 15de en 16de eeuw waarin hij werkte als reizend diplomaat. Hij werkte voor Piero Soderini, die een korte periode de stadstaat Florence leidde als een republiek. Hij was een bevoorrechte getuige die de machtigen van zijn tijd ontmoette. Naar onze normen was die Soderini een degelijk en fatsoenlijk leider. Machiavelli, die voorstander was van een republiek, ziet echter hoe Soderini onvoldoende kordaat optreedt tegen samenzweringen. Hij had drastischer moeten vasthouden aan die macht, zij het met het algemeen belang voor ogen. Voor Machiavelli kwam dat belang neer op de vrijheid en eenheid van Italië. Voor hem doet een republikeins bestel het best wat politiek altijd moet doen: conflicten oplossen. Hij gelooft overigens niet in een ideale wereld van permanente rust. Er spelen altijd verschillende verlangens en altijd zullen groepen elkaar bestrijden om hun belangen veilig te stellen. Machiavelli blikte bewonderend terug op de Romeinse republiek, met een senaat voor de elite en een volkstribunaal als tegengewicht. Er is politieke vrijheid mogelijk in de mate dat burgers betrokken worden.”
Lees het volledige artikel in Ondernemen.
Tinneke Beeckman te gast bij ETION op 20 november
Op woensdag 20 november (18.30 uur, Wilrijk) komt Tinneke Beeckman naar ETION om te praten over over haar boek ‘Ken Jezelf’. Ontdek samen met haar hoe de ideeën van een aantal klassieke denkers je blik op jezelf en het leven kunnen openen en verrijken.