Corona: kansen voor de langere termijn
Wanneer we deze tekst schrijven (30 maart 2020, sindsdien is de crisis nog in kracht toegenomen, NVDR), is het nog lang niet duidelijk hoe omvangrijk de coronacrisis uiteindelijk zal worden. Zeker is dat het niet snel ‘business-as-usual’ wordt. In ons basisscenario worden nooit geziene maatregelen genomen, waardoor de economie wordt gered maar wel op een ander pad terechtkomt. Dat heeft op zijn beurt gevolgen voor de samenleving als geheel.
Zonder te overdrijven maar ook zonder te minimaliseren: dit is een oorlog tegen een onzichtbare vijand. De strijd winnen vergt immuniteit van de ganse bevolking. Zolang er geen vaccin is, moeten we alert blijven en vandaag zitten we zelfs in de loopgraven. Blindelingse cavalerieaanvallen — zoals het versneld willen opbouwen van groepsimmuniteit (cf. VK en VS) — zijn geen optie. In afwachting van een vaccin, duurt het nog minstens een half jaar om de noodzakelijke immuniteit van 50 à 60% van de bevolking op te bouwen. Het beter en accurater testen in combinatie met traceertechnologie alsook het kunnen inschakelen van geneesmiddelen, zal deze periode kunnen verkorten of in elk geval eventuele nieuwe lockdowns meer gericht kunnen faseren en geografisch afbakenen.
We zullen moeten vermijden dat we de komende tijd vervallen in ideologische tegenstellingen, maar discussies zullen hoe dan ook snel door de realiteit worden achterhaald. Taboes zullen sneuvelen, want op basis van ervaringen met SARS en pandemische griepen (Hongkong 1968-69; Azië 1957; Spaanse griep 1918-1919) ramen we de schade op 2 tot 8% van onze welvaart (McKibbin en Fernando, 2020). In vergelijking met de financiële crisis van 2008 is deze schok omvangrijker.
“Het klinkt misschien als een verrassing maar we hebben met het coronavirus nog geluk gehad.”
Veel van de maatregelen die nu worden genomen, komen te laat om acute liquiditeitsproblemen op te vangen. Sommige sectoren staan wekenlang stil, andere verliezen als gevolg van gewijzigd consumentengedrag, bijvoorbeeld richting e-commerce. Analyse op data uit de nationale rekeningen wijst met de huidige maatregelen reeds op een vraaguitval van meer dan 10 miljard euro. Om ondernemingen te redden en massale werkloosheid te voorkomen, is uitstel van betalingen niet genoeg.
De overheid zal in bepaalde gevallen moeten optreden als een soort van ‘ultieme consument’ met rechtstreekse injecties van liquiditeit. Een interessante optie is om btw-aangiften te gebruiken als meetstok. Steunbedragen kunnen gebaseerd worden op aangegeven bedragen uit het verleden (cf. omzet). Het verleden is geen perfecte maar wel een objectieve maatstaf om steun te berekenen in functie van verschillen in omzet tussen nu en gisteren (terugbetalen btw = steun).
De financiering van die reddingsoperaties zal aanvankelijk verlopen via uitgifte van nieuwe schuld. In sommige gevallen zal dit leiden tot nieuwe nationaliseringen zoals ten tijde van de bankencrisis.
Omdat deze crisis een veel breder segment van de economie treft, zal een nieuw taboe sneuvelen wanneer het zogenaamde helikoptergeld wordt bovengehaald. Centrale banken zullen een steeds groter deel van de economie rechtstreeks financieren. Om de eurozone andermaal te redden, zal het verbod op monetaire financiering door de ECB (moeten) sneuvelen.
De vorige crisis heeft geleerd dat economische werkloosheid en uitgebreide verloven zeer effectieve maatregelen zijn om de negatieve gevolgen voor de arbeidsmarkt te overbruggen. Dat zal nu nog meer het geval zijn, maar nieuw is dat er veel meer beroep wordt gedaan op alternatieve werkvormen zoals telewerken, virtuele contacten, digitale ondersteuning,… Dit versnelt de transitie van onze arbeidsmarkt die reeds was begonnen onder druk van digitalisering en automatisering. Een verdere dualisering van de arbeidsmarkt is daarbij een risico.
Anderzijds is de vrijgekomen tijd een kans om medewerkers in versneld tempo te herscholen. Sommige onderzoekers beweren dat de dualisering het basisinkomen definitief op de agenda zal zetten. Misschien. Zeker is dat werk, werkloosheid en inactiviteit een nieuwe betekenis zullen krijgen. Paradoxaal genoeg biedt het herdefiniëren van rechten en plichten voor Vlaanderen een kans om op te schuiven in de richting van een Scandinavisch model.
Deze crisis zet het nut van globalisering nog meer onder druk. Sterk onderling afhankelijke waardeketens zijn kwetsbaar gebleken. Biologische risico’s voeden protectionistische tendensen en anti-migratieretoriek. Dit zet evenwel de deur open voor een Europees antwoord. Of dat er komt, zal afhangen van de wijze waarop een nieuwe eurocrisis wordt aangepakt. De Green Deal blijft hoe dan ook een interessante blauwdruk om in een minder globale wereld te zoeken naar een meer lokaal en duurzaam groeiverhaal.
Uit het voorgaande blijkt reeds dat deze crisis de rol van de overheid nog nadrukkelijker in de schijnwerpers zet. Denken we ook aan cyberveiligheid en andere ethische vraagstukken rond privacy, nu werd vastgesteld dat technologie het mogelijk maakt om de verspreiding van virussen te monitoren of tegen te gaan (cf. China en Zuid-Korea). Dit werpt nieuwe vraagstukken op rond diepgaande inmenging van de staat in ons leven.
“Deze crisis doet ons beseffen dat ieders lot op deze planeet is geconnecteerd en zet een aantal netelige kwesties op de agenda.”
Deze crisis doet ons meer dan ooit beseffen dat ieders lot op deze planeet is geconnecteerd en zet daarmee een aantal andere netelige kwesties op de agenda: overbevolking, de wijze waarop we interageren met de natuur en gebrekkige gezondheidszorg in grote delen van de wereld. Het klinkt misschien als een verrassing maar we hebben met het coronavirus nog geluk gehad. Toen in 2014 ebola bijna was uitgegroeid tot een (veel ergere) mondiale pandemie, hebben we verzuimd lessen te trekken. Zullen we deze keer de kans grijpen? Het is geen voorspelling, maar alvast een diepe hoop.
- Lees het volledige dossier over de coronacrisis in het aprilnummer van Ondernemen [PDF, 6 blz., 772 kB].