Wie gelooft die mensen nog?
Herinnert u zich de gevleugelde uitspraak van Yves Leterme nog? Vanop de oppositiebanken sneerde hij de perfecte oneliner: ‘Wie gelooft die mensen nog?’ Het waren toen ook al tijden maar niets in vergelijking met vandaag. Het lijkt wel of er niemand nog iets of iemand gelooft.
Een tijdje geleden las ik een kritisch artikel over de bestseller ‘How to lie with statistics’ van Darrell Huff. Hoewel dit een van mijn favorieten is, had de journalist een subtiele waarschuwing die me is bijgebleven. Van de lectuur zou je wel eens paranoïde kunnen worden. We moeten er inderdaad voor opletten dat we niet aan alles gaan twijfelen. Of het nu gaat over de pandemie, de klimaatopwarming, de regeringsvorming, presidentsverkiezingen in de VS, een nieuwe aflevering van brexit,… de stroom aan data, opinies, tweets en feeds biedt blijkbaar nog weinig houvast.
Eén ding is zeker: de waarde van informatie daalt met de beschikbare hoeveelheid. De rest is twijfelachtig. Zo worden we, bijvoorbeeld, in deze coronacrisis voortdurend om de oren geslagen met nieuwe cijfers en data. Maar omdat iedereen zelfverklaard viroloog is geworden, slagen we er niet in om onze samenleving daarop adequaat te sturen. Dat iedereen zich voetbalcoach waant, tot daar aan toe. Maar hier liggen mensenlevens en welvaart in balans. Uiteraard laat het eigen beleid veel te wensen over, maar ook in andere landen zie je heel veel gekibbel en onenigheid.
Het lijkt alsof heel veel mensen de spanning niet meer aankunnen en denken: alles wat mij niet aanstaat, is ‘fake news’. Opvallend dat ook hoger geschoolden zich steeds vaker laten meeslepen in de malaise. Dat is onder meer een gevolg van de wijze waarop sociale media werken. Iedereen staat onder druk om te behoren tot een welbepaald kamp. Om ‘likes’ en hits te maximaliseren, duwen algoritmes de gebruikers naar tegenovergestelde kampen. Wat mij aanstaat, krijg ik te zien. Wat mij compleet niet aanstaat ook, want daarop zal ik gegarandeerd reageren. En zo krijg je door machines gemanipuleerde hitparades die het gepolariseerd groepsdenken verder aanwakkeren. Trouw zweren aan de groepsidentiteit wordt beloond.
“In een door synthetische trollen gestuurde wereld, vallen genuanceerde meningen of analyses mooi tussen twee stoelen.”
In een door synthetische trollen gestuurde wereld, vallen genuanceerde meningen of analyses mooi tussen twee stoelen. Informatie verdwijnt in een mistgordijn van bijeengeharkte halve waarheden. Ieder zijn eigen grafiekje. Ieder zijn eigen wereld van het grote gelijk. Het is soms zielig om te zien maar er valt schijnbaar weinig tegen te beginnen. Als je niet wil behoren tot een kamp, besta je niet. Niet voor de algoritmes en straks ook niet meer voor de goegemeente. En blijkbaar hebben de Vlaamse politieke partijen dat goed begrepen: tussen maart en september werd vier miljoen euro besteed aan campagnes op Facebook en Instagram. Vaak komt het erop neer dat belastinggeld wordt gebruikt om burgers tegen elkaar op te zetten.
Toen Yves Leterme de oppositiebanken verliet en premier werd, kreeg hij zijn eigen oneliner regelmatig terug in het gezicht. Terecht, maar vandaag wordt alles digitaal gestuurd. Het is koren op de molen van sensatiezoekers en extremistische groeperingen. Politieke partijen die polariseren, floreren in een binaire wereld. Het is zwart of wit. Grijs bestaat niet, laat staan vijftig tinten. Toch durf ik — op het gevaar af om straks tussen twee algoritmes te vallen — op te roepen tot meer bedachtzaamheid en dosering met allerhande opinies en cijfers. Misschien zeggen we dan binnenkort: wie gelooft die trollen nog?