Van Kissinger tot Musk: de wereld wordt steeds gevaarlijker
Deze week betreurden we het verlies van een van de grootheden uit de recente geschiedenis, wiens leven werd vastgelegd door de Amerikaanse biograaf Walter Isaacson: de Amerikaanse staatsman Henry Kissinger. Isaacson schreef ook biografieën over Apple-oprichter Steve Jobs en de visionaire ondernemer Elon Musk. Via die drie opmerkelijke figuren kunnen we veel leren over de evolutie van de relatie tussen geopolitiek en economie gedurende de afgelopen vijftig jaar.
Kissinger belichaamt de periode van de Koude Oorlog, een tijd waarin geopolitieke conflicten allesoverheersend waren. Twee grote machtsblokken — het Westen (de Verenigde Staten, West-Europa, Australië, Zuid-Korea, Japan) en het Oostblok (de Sovjet-Unie en haar satellietstaten, evenals verschillende communistische staten wereldwijd) — bepaalden grotendeels de economische mogelijkheden. Geopolitieke overwegingen dicteerden de economische dynamiek.
Steve Jobs symboliseerde de twee decennia die volgden na de val van de Berlijnse Muur. Zijn terugkeer bij Apple in 1997 luidde het begin in van de wonderjaren van dat bedrijf. Naast het genie van Jobs speelde de succesvolle uitrol van een grootschalig productieapparaat in China een cruciale rol. Dat tijdperk, door The New York Times-columnist Thomas Friedman omschreven als ‘the world is flat’, werd gekenmerkt door vervagende grenzen. Bedrijven bouwden hun toeleveringsketens en afzetmarkten wereldwijd uit. Ze werden louter gedreven door de economische logica van efficiëntiewinst. Geopolitieke spanningen leken in de jaren 90 en de jaren 2000 irrelevant geworden.
Elon Musk toont aan dat onze wereld aanzienlijk complexer is geworden. Behalve een van ’s werelds rijkste individuen is hij ook steeds meer een geopolitieke speler geworden. Door de mogelijkheid om de toegang tot zijn Starlink-satellietsysteem te geven dan wel af te sluiten, heeft hij al invloed gehad op conflicten in Oekraïne en recent in Gaza. Musk heeft zelfs een vredesvoorstel gedaan voor het Oekraïense conflict, terwijl hij tegelijkertijd sterk afhankelijk is van de Chinese welwillendheid om zijn Teslafabrieken in China draaiende te houden. Musk leert ons dat geopolitiek en economie vandaag volledig verweven zijn. De dagen van Steve Jobs zijn voorbij, en zelfs Apple voelt de geopolitieke spanningen en verplaatst gedeeltelijk zijn productie naar andere landen.
Totale vernietiging
We bevinden ons niet langer in de wereld van Kissinger. Een nieuwe Koude Oorlog lijkt onwaarschijnlijk. Hoewel de spanningen tussen de VS en China aan de Koude Oorlog doen denken, zijn de twee landen extreem verweven door financiële stromen, handel en menselijke interacties. Een escalatie van het conflict zou daarom ook op het economische vlak verstorend zijn. De VS en de Sovjet-Unie vermeden een direct conflict doordat ze met hun nucleaire arsenalen het risico liepen op wederzijdse totale vernietiging. De VS en China lopen ook het risico op wederzijdse totale vernietiging van hun economie, bij een escalerend conflict.
In tegenstelling tot de Koude Oorlog is de wereld van vandaag ook minder duidelijk verdeeld in twee blokken. Veel landen zijn terughoudend om partij te kiezen in de machtsstrijd tussen China en de VS. Denk maar aan Turkije, India, Zuid-Afrika, Saudi-Arabië. Dat verhoogt de complexiteit en onvoorspelbaarheid van het internationale systeem.
We betreden een tijdperk van politieke disruptie, waarin landen onderling verbonden blijven, maar waarin economische stromen regelmatig worden verstoord door politieke conflicten. En de huidige wereld lijkt steeds verder weg te evolueren van waar Kissinger naar streefde: een leefbare wereldorde die een catastrofale oorlog zou vermijden.