Twijfels over de twenties
Opiniestuk van Jochanan Eynikel (8 januari 2020)
2020, een nieuw decennium. Traditiegetrouw een moment waarop de media de grootlens opzetten en uitzoomen op de markantste gebeurtenissen van de voorbije tien jaar en vooruitblikken naar het komende decennium. Opvallend is dat de vooruitzichten in de trendrapporten voor de jaren ’20 redelijk somber zijn. Twijfelen we aan de twenties?
‘A decade of distrust’ noemde The New York Times haar bundeling van 13 (jawel…) perspectieven op de jaren ’20 door evenveel prominenten. Die doen niet meteen het beste vermoeden. Klokkenluider Edward Snowden waarschuwt voor de energie- en milieukosten van digitalisering. Een democratisch presidentskandidaat waarschuwt voor de impact van automatisering op de werkgelegenheid. Een republikeins congreslid spreekt over een dystopische toekomst waarin China het internet domineert. Financieel journaliste Alexandra Scaggs voorspelt tegen 2030 een exploderende schuldenberg bij bedrijven van 13 biljoen dollar. Voormalig schaakkampioen Garry Kasparov ziet dan weer doembeelden van de Sovjet-Unie herleven in een wereld van polarisatie en nepnieuws.
De uitdagingen voor het komende decennium zijn inderdaad niet gering. Klimaatopwarming, migratie, digitalisering, mobiliteit, een betaalbare gezondheidszorg en sociale zekerheid behoren tot de grote werven van de volgende jaren.
Toch wijzen zogenaamde vooruitgangsdenkers als Harvard psycholoog Steven Pinker, de overleden Zweedse statisticus Hans Rosling of de Belgische filosoof Maarten Boudry erop dat het steeds beter gaat met de wereld. Nooit waren er meer democratieën dan vandaag. Meer dan 90% van de wereldbevolking is geletterd, een record. Sinds 1990 is het aantal mensen dat in extreme armoede leeft, gedaald van bijna 2 miljard naar minder dan 500 miljoen. Het aantal doden door oorlog en geweld daalt. De gemiddelde levensverwachting neemt al decennia wereldwijd toe. En zelfs op milieugebied zien we ondanks een toenemende CO2-uitstoot en klimaatopwarming voorzichtige tekenen van verbetering. Zoals de verbeterende luchtkwaliteit in ons land.
Het probleem, zo zegt Steven Pinker in een opiniestuk in de Financial Times, is dat wat goed gaat ofwel gekenmerkt wordt door de afwezigheid van iets — bijvoorbeeld de afwezigheid van ongevallen, aanslagen of faillissementen — ofwel door geleidelijke verandering. Zoals de gestaag toenemende levensverwachting en geletterdheid van de wereldbevolking. Maar wat afwezig is of langzaam verandert, is geen nieuws.
“Het positieve speelt zich af op de achtergrond, het negatieve haalt de voorpagina’s.”
Wel nieuws: een vliegtuigcrash, een aanslag, de val van een regering. Directe veranderingen die onze aandacht trekken. En vooral: zaken die niet goed gaan. Niet de duizenden vliegtuigen die dagelijks veilig landen zullen het nieuws halen, maar wel die ene crash op een miljoen jaarlijkse vluchten wereldwijd. Het positieve speelt zich af op de achtergrond, het negatieve haalt de voorpagina’s.
Betekent dit dat we ons niet te veel zorgen moeten maken en de jaren ’20 fluitend tegemoet mogen treden? Helaas, de vooruitgang van het verleden biedt geen garanties voor de toekomst. Maar vooral, die vooruitgang is er niet gekomen door op onze lauweren te rusten. Vooruitgang volgt uit een mix van voorzichtig optimisme en pessimisme.
Duurzamer leven en ondernemen, een betere gezondheidszorg, beter onderwijs, democratie… volgen niet uit zorgeloosheid, maar uit een bezorgdheid over de toekomst gecombineerd met het geloof in een betere wereld. Of je nu meent dat we de klimaatopwarming moeten aanpakken met technologie dan wel door ons gedrag te veranderen: achter beide opvattingen schuilt de overtuiging dat het anders moet dan vandaag en dat er oplossingen bestaan voor een betere toekomst.
Wie alleen maar problemen ziet, draagt geen oplossingen aan. Maar wie nergens een probleem in ziet evenmin. Dan ontbreekt elke beweegreden om iets te veranderen. Laat de vooruitzichten voor de jaren twintig dus maar af en toe twijfelend zijn. De weg naar een betere toekomst wordt geplaveid met een kritische kijk op het heden.