Leiderschap in tijden van polarisering
Vlaanderen is deze week in de ban van de grote levensvragen. Wat geeft de Vlaming zin in het leven? Waar ligt hij of zij van wakker? Hoe denkt men over democratie (slechts 45% gelooft er nog in), gezondheid (voor 9 op de 10 bepalend voor een zinvol leven) of de doodstraf? Vooral dat laatste springt in het oog. Uit een peiling van VRT, De Standaard en Lannoo blijkt dat liefst 54% van de Vlamingen er voorstander van is om moordenaars de doodstraf te geven. De terreuraanslagen van de voorbije jaren zouden hier niet vreemd aan zijn. Zo nam het aantal voorstanders van de doodstraf ook toe bij ons in de tijd dat Dutroux werd gevat.
"Wie het belang van die waarden in het grotere geheel blijft zien, overstijgt polarisering."
Achter de hoge score voor de doodstraf en de beperkte sympathie voor democratie schuilt een paradox. Hoe meer waarden als democratie en respect voor mensenrechten worden uitgedaagd, zoals door terreur, hoe minder we er zelf nog in lijken te geloven. Fundamentele mensenrechten en democratie behoren tot de kern van de westerse cultuur en samenleving. Het zijn waarden die Europa en het westen ook vaak hanteren wanneer ze regimes aanklagen die het niet zo nauw nemen met de menselijke waardigheid, de rechtsstaat of een eerlijke verkiezingsstrijd. Denk aan de kritiek van het westen op censuur in China, de woelige verkiezingsstrijd in Venezuela of de recente oproep aan Aung San Suu Ky om sneller te reageren op het geweld tegenover de Rohunya-vluchtelingen in Myanmar.
Het is begrijpelijk dat de doodstraf verleidelijker wordt in het licht van gruwel zoals terreuraanslagen. Maar gooien we hiermee niet onze eigen ruiten in? Werpen we ons moreel kompas niet overboord net wanneer het kan tonen wat het waard is? Het is makkelijk de doodstraf te verwerpen in tijden van vrede. Dat doen in tijden van terreur getuigt van overtuiging en leiderschap.
Uitdagende tijden voeden immers polariserende overtuigingen. Daarin bestaan weinig tinten tussen wit en zwart. Het gevaar bestaat dat we ons in die polarisering zo radicaal tegenover anderen gaan plaatsen dat we er onze eigen waarden voor opzij zetten. Polarisering is in die zin een soort van onderwerping aan de logica van de andere.
Depolariserend leiderschap gaat daartegen in. Leiders – niet alleen politici – die de problemen niet uit de weg gaan, maar in het aanpakken van die problemen zichzelf niet verloochenen. Leiderschap is fundamentele waarden blijven verdedigen, ook wanneer ze door anderen met de voeten getreden worden. Zoals het bewaken van het fatsoen in de politieke arena. Het niet toegeven op eigen bedrijfswaarden zoals duurzaamheid of ethisch ondernemerschap ongeacht wat de concurrentie doet. Of het blijven respecteren van de mensenrechten in de soms bikkelharde strijd tegen terreur. Wie het belang van die waarden in het grotere geheel blijft zien, overstijgt polarisering. Dat is niet soft, het is de enige manier om zich niet te onderwerpen aan de logica van wie je waarden verwerpt.
“Ik ben opgegroeid met de idee dat ik verantwoordelijkheid moet dragen voor mezelf, voor de andere en voor het geheel”, stelde Emmäus-bestuurder Inge Vervotte in een reactie op het levensvragenonderzoek. Ziedaar een remedie tegen polarisering. Verantwoordelijkheid begint bij jezelf maar stopt daar niet. Ieder van ons is mede-eigenaar van de waarden die we als samenleving willen beleven.