Too big to jail?
De Franse grootbank BNP Paribas stond onlangs in de schijnwerpers omdat onze regering heeft beslist dat ze een deel van onze participatie in die bank zal van de hand doen. Het nieuws deed de koers van het aandeel geen pijn. Dat kon evenmin het nieuwsfeit enkele dagen eerder dat BNP Paribas samen met andere grootbanken wordt genoemd in een schandaal. De aanklacht is dat de koersen van Amerikaanse staatsobligaties werden gemanipuleerd voor eigen gewin. Is het een veeg teken dat dit soort zaken op de financiële markten onopgemerkt voorbijgaat?
Het is nochtans het zoveelste schandaal in een lange rij. De voorbije jaren zaten heel wat grootbanken op de beklaagdenbank. Gaande van manipulaties van wisselkoersen en rentevoeten over het opzetten van ‘dark pools’ tot vermeende medeplichtigheid in allerlei onfrisse praktijken, zoals de financiering van dubieuze regimes. Het relaas van sommige van deze schandalen leest als een misdaadroman. Bijvoorbeeld, handelaren die in codetaal via chatrooms instructies uitwisselen om een koers te manipuleren in hun eigen voordeel.
"Negen jaar na de crisis is er dus nog niet echt veel veranderd. De fraudeurs lopen dan misschien wel wat vaker tegen de lamp maar na het betalen van een schijnbaar grote boete is het weer ‘business as usual’."
We mogen er eigenlijk niet van opkijken dat slimme mensen opgewonden geraken van spelletjes die het intellectueel en technisch vernuft tot het uiterste op de proef stellen. De precisie en het secondewerk dat bij sommige van deze schandalen te pas is gekomen, was niet miniem. Dat feit pleit de beklaagden uiteraard niet vrij van zonden maar het brengt ons wel bij een tweede vaststelling die ons eigenlijk evenmin zou mogen verbazen.
Gedragsonderzoek, maar inmiddels helaas ook heel wat ervaringsdeskundigheid, heeft namelijk onomstotelijk aangetoond dat de meeste mensen vroeg of laat bedrog plegen wanneer ze in de mogelijkheid vertoeven om zulks te doen. Dat inzicht geldt nog meer voor wie bij wijze van spreken ‘speelt met het geld van anderen’. Dat men zichzelf daarbij aanzienlijk kan verrijken, maakt de verleiding alleen maar groter. Een bijkomende factor in de financiële wereld is dat er met dermate grote bedragen wordt gewerkt dat je met minieme fracties of afwijkingen reeds enorme winsten kunt opstrijken.
Dat brengt ons bij een laatste evidentie. Het is een illusie te denken dan meer regels en toezicht deze gedragsmatige mankementen (volledig) aan banden kunnen leggen. De stropers worden regelmatig gevat maar de boswachter komt meestal te laat. De feiten van het voorliggend schandaal dateren reeds van 2014 en voordien. We zouden hier kunnen pleiten voor ethische gedragscodes en dergelijke. Gegeven het hierboven geschetst speelveld, moeten we daar helaas niet al te veel van verwachten.
De remedie die het probleem bij de wortel aanpakt, heet paradoxaal genoeg meer zelfregulering. Na alles wat er de voorbije jaren is gebeurd, klinkt dat misschien eerder naïef maar zelfregulering werkt wel degelijk indien de randvoorwaarden zijn vervuld. Essentieel is een speelveld met voldoende diversiteit. In de realiteit zien we het tegenovergestelde. Grootbanken zitten steeds meer op elkaars terrein, kopiëren elkaars strategie en slorpen de kleintjes systematisch op waardoor ze gezamenlijk alsmaar groter worden. Het is geen toeval dat de schandalen naar boven komen bij de heel grote en zogenaamd systemische banken. Ze zijn en blijven ‘too big to fail’ maar dus ook vaak ‘too big to jail’.
Want omvang is in de eerste plaats handig om markten te manipuleren. Met enkele spelers werpt men reeds heel veel gewicht in de schaal en worden deals veel lucratiever. In het ‘ECB fix rate’ schandaal zaten Barclays, Royal Bank of Scotland, UBS, HSBC en JP Morgan samen op de beklaagdenbank. Logisch dat deze mastodonten graag zo groot mogelijk blijven. Omvang is ook handig bij het lobbyen. Ondanks het feit dat toezichthouders meer middelen kregen, regelgeving veel strenger is geworden en banken zich steeds vaker moeten verantwoorden voor hun wanpraktijken, zit de kat aldus nog steeds heel dicht bij de melk. Negen jaar na de crisis is er dus nog niet echt veel veranderd. De fraudeurs lopen dan misschien wel wat vaker tegen de lamp maar na het betalen van een schijnbaar grote boete is het weer ‘business as usual’. En zo kunnen ook de financiële markten op hun twee oren blijven slapen.