Ons land heeft nood aan een dienst scenarioplanning

De Singaporese topambtenaar Peter Ho schrijft in de openingspagina’s van het tijdschrift Foresight dat Singapore zo sterk inzet op toekomstdenken omdat het land klein en kwetsbaar is, zonder natuurlijke hulpbronnen. Voor zijn voortbestaan is het afhankelijk van open toegang tot de rest van de wereld. Ho benadrukt: “Singapore moet zijn weg vinden in de wereld en zijn eigen toekomst uitvinden zonder zich over te geven aan de onvoorspelbare krachten van mondiale verandering die het niet kan controleren.”

Focus op korte termijn

Deze situatie klinkt waarschijnlijk bekend: “een klein land zonder natuurlijke hulpbronnen, afhankelijk van open toegang tot de wereld”. Dit beschrijft niet alleen Singapore, maar evengoed Vlaanderen en België. Toch lijkt onze reflex om op een structurele manier na te denken over de toekomst nog te ontbreken. Zelfs bij regeringsonderhandelingen ligt de focus voornamelijk op de korte termijn en op wie wat wint of verliest. De lange termijn, laat staan een gedeelde toekomstvisie, is ver weg.

Nochtans zou een gedeelde visie op de toekomst de basis moeten vormen van elk politiek proces. Stel je voor dat regeringsvorming vertrekt vanuit een gemeenschappelijk begrip van de grote uitdagingen die voor ons liggen, zoals klimaatverandering, digitalisering, en demografische evoluties. Dat zou de gesprekken richten op structurele oplossingen, eerder dan op kortstondige politieke winsten. Partijen kunnen nog steeds verschillen in de manier waarop ze de toekomst willen vormgeven, maar als het grotere kader duidelijk is, kan de discussie zich verplaatsen naar de vraag hoe de toekomst het best kan worden vormgegeven, in plaats van de toekomst te negeren.

Scenarioplanning startpunt voor dialoog

Singapore heeft dit probleem al in de jaren negentig aangepakt met de oprichting van haar Dienst Scenarioplanning in 1995. Deze dienst brengt mensen van alle overheidsdepartementen, de academische wereld en het bedrijfsleven samen om diepgaand na te denken over mogelijke toekomstscenario’s. Deze scenario’s worden vervolgens gebruikt als een startpunt voor een permanente dialoog over beleidsvorming en strategie. Deze aanpak zorgt ervoor dat de overheid niet alleen reageert op onverwachte gebeurtenissen, maar proactief voorbereidingen treft voor een breed scala aan mogelijke toekomstige ontwikkelingen.

Een dergelijke dienst is ook in ons land cruciaal. Zonder structurele toekomstplanning riskeren we nog meer speelbal te worden van de grillen van de wereldmarkten, geopolitieke spanningen en technologische innovaties die ons dagelijks leven in hoog tempo transformeren. Denk bijvoorbeeld aan hoe geopolitieke conflicten, zoals de handelsoorlog tussen de Verenigde Staten en China, een directe impact kunnen hebben op onze economie. Of hoe de snelle evolutie in kunstmatige intelligentie hele sectoren op hun kop kan zetten, met als gevolg ingrijpende veranderingen op de arbeidsmarkt. Zonder toekomstgericht beleid blijven we achter de feiten aanlopen.

Wat scenarioplanning zo krachtig maakt, is dat het geen toekomst probeert te voorspellen, maar verschillende mogelijke toekomsten verkent. 

Door te kijken naar de grote megatrends, zoals klimaatverandering, en tegelijk oog te hebben voor de onzekerheden – zoals de snelheid van technologische ontwikkelingen – ontstaat een breder perspectief. Zo kunnen we anticiperen op verschillende uitkomsten en beter inschatten wat de impact van onze beleidskeuzes op lange termijn kan zijn.

Gedeelde doelen

Scenarioplanning biedt niet alleen inzicht, maar ook een gemeenschappelijke taal om over de toekomst te spreken. Deze taal overstijgt de ideologische verschillen en creëert ruimte voor een objectiever debat. Het zorgt ervoor dat beleidsmakers, bedrijfsleiders en burgers zich kunnen verenigen rond gedeelde doelen, zonder dat zij vastraken in politieke of persoonlijke belangen. Stel je voor dat we met een gezamenlijk begrip van toekomstige uitdagingen debatteren over hoe we onze energievoorziening het best kunnen verduurzamen, hoe we onze vergrijzende bevolking kunnen ondersteunen, of hoe we onderwijs kunnen hervormen om jongeren voor te bereiden op de banen van morgen.

Het is tijd dat België en Vlaanderen structureel beginnen na te denken over de toekomst. De oprichting van een Dienst Scenarioplanning zou een belangrijke eerste stap zijn. Door samen na te denken over mogelijke toekomstscenario’s, kunnen we als land proactief sturen in plaats van reactief te zijn. Op die manier zorgen we ervoor dat we ons niet laten leiden door de onvoorspelbare krachten van de wereld, maar onze eigen weg uitstippelen naar een toekomst die we zelf vormgeven.