Iran: tussen fatale misrekening en creatieve oplossing?
Opinie van Hans Diels (16 juli 2019)
Enkele dagen geleden dreigde President Trump met nog meer sancties op Iran. Hoewel het niet zo duidelijk is wat de VS nog allemaal extra zou kunnen sanctioneren, is het een zoveelste stap in de geleidelijke uitbreiding van het conflict tussen de Golfstaat en de VS. Het grootste gevaar is momenteel een verdere escalatie in een oorlog die in feite geen van beide partijen wil. Nochtans is er een uitweg mogelijk.
De twee landen zitten in een gevaarlijke dynamiek waarbij ze allebei met kleine stapjes verder escaleren, zonder het conflict echt op de spits te willen drijven. Maar deze strategie draagt grote risico’s in zich.
"Een oplossing kan zijn om de Amerikaanse sancties te behouden, maar tegelijkertijd de extraterritoriale toepassing hiervan te verzwakken."
Iran heeft een aantal beperkingen van het nucleaire akkoord overschreden. Het heeft ondertussen grotere voorraden van verrijkt uranium en heeft uranium sterker verrijkt dan toegestaan. Dit gebeurt nadat het islamitische regime een jaar lang het akkoord strikt is blijven volgen, ondanks de exit van de VS en de bijhorende sancties die hun economie lamlegt. De overschrijdingen die het land maakt, zijn eenvoudig terug te draaien en zijn niet van dien aard dat ze de termijn om een nucleair wapen te maken substantieel verkorten. De Europese Vertegenwoordiger voor het Buitenlands Beleid Federica Mogherini noemde de overschrijdingen al zonder veel betekenis. Ook het lastigvallen van schepen in de Perzische Golf, dat aan Iran wordt toegeschreven, blijft op een aanvaardbaar niveau.
Ook de VS blijft zich vooralsnog terughoudend opstellen. President Trump verving recent nog een geplande raketaanval op een doelwit in Iran door een cyberaanval. Maar het feit dat er een aanval gepland was, toont aan dat het conflict snel kan escaleren. Ook de acties van Iran tegen schepen in de Golf riskeren op een bepaald ogenblik uit de hand te lopen en de VS tot hardere acties te dwingen.
Enkele weken geleden leidden een aantal wederzijds verkeerd geïnterpreteerde acties van de VS en Iran al bijna tot een verdere escalatie. Iran dacht dat een aantal Amerikaanse acties, waaronder het verminderen van de Amerikaanse aanwezigheid in de ambassade in Irak, een voorbereiding waren op een Amerikaanse aanval. In reactie begon het zelf troepen te verplaatsen. Deze troepenverplaatsing werd in Washington gezien als Iraanse agressie.
Het risico op misrekeningen wordt verhoogd doordat beide landen geen officiële communicatiekanalen hebben om in het geval van een incident snel met elkaar te spreken. Zelfs in volle Koude Oorlog hadden de VS en de voormalige Sovjet-Unie een hotline om in het geval van een crisis misverstanden te vermijden.
Er zijn drie mogelijk scenario’s.
- Verdere escalatie
In een eerste scenario blijft de wederzijdse provocatie duren en is de kans groot dat het conflict uiteindelijk uit de hand loopt en dat beide landen in een militair conflict komen waar ze moeilijk uit gaan geraken. De VS zal geen ‘snelle’ overwinning kunnen behalen in Iran en Teheran zal al zijn invloed via zijn bondgenoten in Syrië, Jemen, Libanon en Irak gebruiken om heel het Midden-Oosten te laten delen in de chaos.
- Noord-Korea model
In het tweede scenario, het Noord-Korea model, gaat het regime in Iran mee in de eerzucht van de Amerikaanse president en organiseren de VS en Iran een grootse topontmoeting tussen Trump en de Iraanse leiders. Noord-Korea is er zo in geslaagd, zonder echte toegevingen te doen, om van zijn pariastatus verlost te geraken, alsook van de strikte toepassing van de economische sancties. Een probleem is hier dat, in tegenstelling tot Kim Jong-un, de Iraanse leiders niet staan te springen voor een topontmoeting met de president van een land dat ze jarenlang als ‘de Grote Satan’ hebben beschreven. En hoewel een top met Trump voor Ayatollah Khamenei een stap te ver zou zijn, is het dat misschien niet voor President Rohani.
- NAFTA-bis model
Een alternatief zou kunnen zijn om een nieuw akkoord te sluiten. Zo werd ook het NAFTA-akkoord vervangen door een nieuw akkoord, dat geen grote substantiële veranderingen met zich meebracht. Een recent gelekte diplomatieke communicatie van de (ex-)ambassadeur van het VK bij de VS gaf aan dat een van de belangrijkste problemen die Trump met de Iran-deal had, was dat het Obama’s akkoord was. Een nieuwe Trump-Iran-deal zou dan soelaas kunnen bieden.
De VS heeft al aangeven dat het wil samenzitten met Iran om tot een akkoord te komen. Iran heeft al gesteld dat het dit wil overwegen. Maar Teheran zal pas willen praten als een deel van de sancties verdwijnen. Dit is voor Washington een moeilijke stap.
Een oplossing kan zijn om de Amerikaanse sancties te behouden, maar tegelijkertijd de extraterritoriale toepassing hiervan te verzwakken. Door terug vrijstellingen toe te kennen aan landen als India en China en eventueel Europa, zouden deze landen terug Iraanse olie kunnen kopen. Zo zou de Iraanse economie weer wat ademruimte krijgen.
Eens er terug gesproken wordt tussen Teheran en Washington kan het ook gaan over de andere thema’s waar de VS (en de EU) bezorgd over zijn, zoals de rol van Iran in de regio en zijn rakettenprogramma.