Het falen van de verbeelding
In november 2021 zagen we de opbouw van Russische troepen aan de grens met Oekraïne. Dat leidde niet tot een actieplan met wat Europa of de VS zouden doen als Rusland zou binnenvallen. Er werd veel gespeculeerd maar er werd niet nagedacht over hoe wij als EU zouden reageren als dat waar Poetin zich op leek voor te bereiden, zou gebeuren.
En maakt dat er vandaag geïmproviseerd moet worden. Ursula von der Leyen die stoemelings een EU-lidmaatschap belooft aan Oekraïne. De Britse minister van Buitenlandse Zaken, Liz Truss, die haar steun verleent aan Britten die in Oekraïne tegen het Russische leger willen gaan vechten. Halsoverkop een reeks economische en financiële sancties invoeren zonder dat er duidelijke strategische doelstellingen aan gekoppeld worden en het last-minute verzenden van wapens en andere materiaal aan Oekraïne. Een reeks losse flodders zonder een strategie.
Sancties als strafmaatregelen
‘Een falen van de verbeelding’ beschreef een commissie het falen van de inlichtingendiensten om de aanslagen op 11 september 2001 te voorkomen. Er waren signalen die erop wezen dat terroristen een vliegtuig als wapen zouden gebruiken. Er waren plannen bekend dat Al Qaeda een vliegtuig zou willen kapen. Andere rapporten toonden gaten in de luchtvaartveiligheid. Maar doordat de hoogste lagen van de inlichtingendiensten zich niet konden inbeelden dat terroristen vliegtuigen zouden kapen en die dan als wapen zouden gebruiken, werd niet tijdig ingegrepen, stierven 2.977 mensen en raakten er meer dan 25.000 gewond.
Bij alle maatregelen tegen Rusland is er geen zicht op welke resultaten we willen bereiken. Aan welke voorwaarden moet Rusland voldoen om de sancties te laten opheffen? Onder welke voorwaarden blijven we wapens naar Oekraïne sturen? Vinden we bepaalde Russische eisen aanvaardbaar? De invasie van Afghanistan en Irak zijn vastgelopen omdat niet nagedacht werd over de exit. Ook nu is er geen plan voor hoe het verder moet op lange termijn.
We wisten nochtans maanden op voorhand dat Rusland zijn troepen aan het verschuiven was. En we wisten al van de invasie van 2014 in de Krim (of van de invasie van Georgië in 2008) dat Rusland weinig respect had voor de territoriale integriteit van zijn buurlanden. We hadden ons kunnen voorbereiden op verschillende scenario’s (een totale invasie, een erkenning van de onafhankelijkheid van de Oostelijke delen van Oekraïne …) en een pakket maatregelen klaar kunnen leggen voor het geval een van die scenario’s realiteit zou worden. Dat zou het effect van de maatregelen verhogen. Sancties kunnen dan als drukkingsmiddel ingezet worden om de tegenstander af te schrikken in plaats van als strafmaatregelen tegen een tegenstander die eigenlijk geen weg terug meer kan.
Verandering als constante
Zo blijft onze verbeelding falen. Nu met de Russische invasie, de voorbije twee jaar met de corona-uitbraak, het energiedebat. De laatste jaren hebben duidelijk gemaakt dat we in een wereld terechtkomt die steeds sneller en heel plotseling kan veranderen. Of het nu het coronavirus, Brexit, Trump, bosbranden en overstromingen door klimaatverandering, cyberaanvallen of nieuwe technologieën zijn. Verandering wordt de constante en als we ons niet elke keer opnieuw willen laten verrassen gaan we onze verbeelding meer moeten gebruiken. We moeten scenario’s uitwerken over de toekomst, over wat kan gebeuren. Dan kunnen we plannen maken. In een wereld die permanent verandert kun je je permanent laten verrassen en blijven improviseren of je kunt vooruitkijken en je op verschillende toekomstscenario’s voorbereiden. De keuze is aan ons.