Die grote belastinghervorming komt er niet
De econoom Peter De Keyzer vatte de economische logica van het voorstel voor een grondige fiscale hervorming mooi samen op Twitter: ‘Vrij vertaald: ‘Belastingkoterijen afschaffen kan werknemers tot 5 procent hoger nettoloon opleveren. Gevolg: enkele belangengroepen boos, alle werknemers blij, toekomstige welvaart gegarandeerd. Waar wachten we nog op?’ schreef hij als commentaar bij het artikel van De Tijd.
De Keyzer heeft uiteraard gelijk. Maatschappelijk en economisch is het beter alle fiscale koterijen af te schaffen en iedereen een hoger nettoloon te geven. Dat zorgt voor een transparanter systeem dat minder administratie vraagt en dus efficiënter werkt.
Maar de politiek bouwde die koterijen met een reden: omdat organisaties er (ooit) voor hebben gelobbyd. Belastingkortingen voor de ene, een werkbonus voor de andere, vrijstelling van het doorstorten van de RSZ als je mensen aanwerft voor onderzoek en ontwikkeling, bedrijfswagens, maaltijd- en allerlei andere cheques en kortingen voor arme en minder arme voetballers.
De politiek bouwde de fiscale koterijen met een reden: omdat organisaties er (ooit) voor hebben gelobbyd.
In een land waar de belastingdruk op arbeid hoog is, lobbyen belangengroepen om uitzonderingen. Wanneer één groep een uitzondering heeft verkregen, schiet de volgende in actie. Dat leidt tot een fiscale koterij die de gemiddelde Vlaamse achterbouw een architecturaal pareltje doet lijken.
Elk fiscaal voordeel en elke subsidie creëert op zijn beurt nieuwe belangen van mensen die profiteren van de complexiteit van het systeem: belastingconsulenten, maaltijdchequebedrijven, subsidieadviseurs, ambtenaren die alles moeten controleren … Dat zijn allemaal groepen die gebaat zijn bij het behouden van de complexe, economisch inefficiënte status quo.
Collectieve actie
En dan treedt de logica van de collectieve actie in werking, zoals de econoom Mancur Olson in 1965 beschreef in zijn boek ‘The Logic of Collective Action’. Het politieke speelveld kent twee soorten groepen: groepen met geconcentreerde belangen en groepen met diffuse belangen. Wanneer de overheid de belastingen vereenvoudigt, lijden de groepen met geconcentreerde belangen een groot verlies. Dat zijn de bedrijven die het meest profiteren van alle uitzonderingen, een relatief kleine groep. Dat maakt het eenvoudig voor hen om zich te organiseren. Daarenboven riskeren zij een groot verlies. Van sommige groepen, zoals de maaltijdchequebedrijven, is het bestaan in gevaar. Dat zorgt voor extra motivatie zich als groep te organiseren en tegen de hervorming te lobbyen.
Daarnaast is er de brede groep van mensen die winnen bij een hervorming. Doordat ze met veel zijn, is zich organiseren moeilijker. Hoewel de groep veel wint bij een hervorming, wordt die winst over de grote groep uitgespreid. Voor elk individu is het dus een relatief klein belang. Dat zorgt voor minder motivatie zich te organiseren.
Hierdoor organiseren de verliezers van de hervorming zich veel beter dan de winnaars en klinkt hun stem veel luider in het politieke debat.
Mobilisatie
De eerste indicaties van de mobilisatie van de mogelijke verliezers van een hervorming zijn er al. MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez komt meteen op voor de voetballers en stelt dat de farmaceutische sector uit België zal verdwijnen. En Mark Delanote, professor fiscaal recht en de voorzitter van de expertengroep die de nota opstelde, laat al ruimte voor ‘afwijkende stelsels’. Zo wordt er vooral ruimte gecreëerd voor de tegenstanders van de hervorming om hun specifieke belangen te verdedigen.
Die eerste reacties zijn een duidelijk signaal dat Mancur Olsons logica van de politiek heel waarschijnlijk de economische logica zal verslaan in het debat over de belastinghervorming. De kans dat we al onze koterijen zullen afbreken en één mooie fiscale aanbouw maken is dan ook nihil.