De volgende storm
2019 was het jaar van de opstand. Over de hele wereld woedde politieke onrust. Betogingen troffen landen en politieke systemen van alle soorten. Burgers protesteerden in autocratische staten zoals Iran en Venezuela, tegen sluipende Chinese invloed in Hongkong, maar ook in gevestigde democratieën zoals Frankrijk en Chili.
2020 lijkt het jaar van corona te worden. Het sociale en economische leven is over de hele wereld opgesloten in de strijd tegen een wereldwijde pandemie.
Eind 2020 zou de sociale onrust over de hele wereld echter opnieuw kunnen opleven. Protesten zijn door de corona-lockdowns misschien gepauzeerd. Maar de combinatie van verslechterende leefomstandigheden en een te traag of fout beleid zullen een brandbare mix creëren die gemakkelijk kan leiden tot explosies van volkswoede.
“Als de Westerse landen geen maatregelen nemen om de armere landen de economische en gezondheidsschok te helpen opvangen, komen we terug terecht in een periode van politieke instabiliteit in Afrika en het Midden-Oosten.”
In Hongkong hebben de autoriteiten een verbod op openbare bijeenkomsten van meer dan vier personen opgelegd. Het belangrijkste doel was om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan. Een leuke bonus was dat de maatregel ook de protesten die de stad meer dan zeven maanden in beslag namen, onderdrukte. Maar dat corona-gerelateerde maatregelen de protesten alleen tijdelijk on hold zouden zetten, werd duidelijk toen de oproerpolitie zondag in Hongkong moest optreden tegen betogers die in een winkelcentrum actie voerden met de slogan ‘Liberate Hong Kong, revolution of our times!’.
De corona-epidemie zal over de hele wereld hard toeslaan bij de onderkant van de samenleving. Maar de impact zal zeer groot zijn in ontwikkelingslanden. Een lockdown kan een uitdaging zijn voor een gezin uit de westerse middenklasse in een land met goede gezondheidszorg en een overheid die het verlies van je baan compenseert. Maar het zal levensbedreigend zijn als je in de informele economie werkt, geen toegang hebt tot gezondheidszorg of een vervangingsinkomen. De ontwikkelingslanden zullen meerdere keren worden getroffen.
Ten eerste worden ze geraakt door de economische recessie in het Westen, waardoor de vraag naar gefabriceerde goederen en vooral grondstoffen afneemt. Tegelijkertijd wordt de dollar sterker ten opzichte van de valuta's van ontwikkelingslanden, waardoor het voor deze landen duurder wordt om voedsel te kopen. De VN vreest dat een hongersnood van Bijbelse proporties het gevolg kan zijn van droogte, conflicten, economische recessie en de corona-epidemie. Er zouden 130 miljoen mensen kunnen worden toegevoegd aan de 820 miljoen mensen die al chronisch honger hebben.
Ten tweede worden ze hard getroffen door de epidemie zelf. Zonder compensatie voor mensen om thuis te blijven en zonder goede gezondheidszorg kan een effectieve afsluiting van het virus niet worden georganiseerd. Dit werd duidelijk in India waar miljoenen mensen die plotseling geen werk meer hadden, terugkeerden naar hun thuisstaat, wat zorgde voor het tegenovergestelde effect van wat de sluiting beoogde. Bovendien kunnen deze landen niet concurreren op de nu extreem competitieve wereldmarkt voor medische benodigdheden, waar grote, rijke landen alle ventilatoren, maskers of al het ander beschermingsmaterieel opkopen dat ze kunnen bemachtigen.
Een plotselinge inkomensdaling of prijsstijging is een van de belangrijkste aanjagers van sociale onrust doorheen de menselijke geschiedenis. Een stijging van de broodprijzen was een van de factoren die de Franse Revolutie dreef, de stijging van de voedselprijzen een van de belangrijkste oorzaken van de Arabische lente tien jaar geleden. Doe daar nog een groot aantal extra overlijdens bij en je krijgt een onrustige bevolking.
Sociale onrust kan op twee manieren worden opgelost: regeringen reageren adequaat en lossen het probleem effectief op of onderdrukken de demonstranten. Zelfs voor westerse regeringen die over enorme middelen beschikten, leek het moeilijk te reageren op een onbekende pandemie. Italië, Spanje, het VK en de VS kennen tienduizenden overtollige sterfgevallen als gevolg van een te traag of falend overheidsbeleid. Voor zwakke regeringen in arme landen met veel minder middelen zal adequaat reageren nog moeilijker zijn.
Tegelijkertijd gebruiken veel autoritaire regeringen lockdown-maatregelen om niet alleen het virus, maar ook protesten de kop in te drukken. Door informatie over het werkelijke dodental te verbergen en sociale bijeenkomsten te verbieden, kan een autoritaire regering haar burgers een tijdje het zwijgen opleggen. Maar die onderdrukte protesten verhogen enkel de druk op de ketel zonder dat er een uitlaatklep is. En die ketel zal uiteindelijk exploderen.
Dit mengsel van reeds bestaande grieven, onderdrukte demonstranten, de verslechtering van de leefomstandigheden en woede ten aanzien van het overheidsfalen creëert de perfecte cocktail voor een explosieve herfst. Voeg hieraan een aantal mogelijke ontstekers toe, zoals een corruptieschandaal, een aantal (per ongeluk) neergeschoten demonstranten…
De Arabische Lente en de protesten van vorig jaar leerden ons ook dat zien protesteren, aanstekelijk werkt. Eens er één land ontploft, zullen er meerdere volgen en dan zal blijken dat ideeën misschien wel eens moeilijker te beteugelen zijn dan een virus.
Als de Westerse landen geen maatregelen nemen om de armere landen de economische en gezondheidsschok te helpen opvangen, komen we terug terecht in een periode van politieke instabiliteit in Afrika en het Midden-Oosten, met risico’s of nieuwe conflicten en de daarmee gepaard gaande vluchtelingenstromen die ook ons politiek systeem verder kunnen ontwrichten.
2020 wordt misschien toch terug het jaar van protest als we zelf niets ondernemen.