De illusie van zekerheid

In een complexe wereld waar we geconfronteerd worden met interdependentie tussen landen, complexe interacties tussen een resem actoren en convergerende technologische vooruitgang is het voorspellen van de toekomst alleen maar moeilijker geworden. Desondanks blijven we dit proberen.

Op 1 december 2020 kopte De Tijd: "Groeiprognoses schieten alle kanten uit". Volgens de modellen van de OESO en de Europese Commissie zou onze Belgische economie met 4,7% groeien, de Nationale Bank en het Federaal Planbureau zagen het nog rooskleuriger en schatten de groei op respectievelijk 6,4 en 6,5%. De modellen van de Belgische banken waren minder optimistisch. ING schatte de groei in op 2,9% en KBC stelde zijn verwachtingen bij tot 0,3%.

Wat uiteindelijk de economische groei zal zijn in 2021 weten we nog niet. Wat we wel al met zekerheid weten, is dat het merendeel van deze modellen er grondig naast zal zitten. Maar dat is geen nieuws. Economische modellen zijn notoir slecht in het voorspellen van hoe de economie zal evolueren. In november 2007, één maand voor de Grote Recessie officieel begon, voorspelde de Survey of Professional Forecasters, een bevraging door de Federal Reserve Bank van Philadelphia, een gemiddelde groeiratio van 2,4%. Een zeer slechte voorspelling aangezien de economie met 3,3% kromp in 2008. In zijn boek, The Signal and the Noise, toont Nate Silver aan hoe slecht economische voorspellingen in het algemeen zijn.

Maar niet enkel economisten zijn slecht in voorspellen. In een langetermijnstudie van politieke wetenschappers vond Philip E. Tetlock, de autoriteit op gebied van de studie van forecasting, dat wanneer politieke wetenschappers claimden dat een bepaalde politieke gebeurtenis absoluut geen kans had om te gebeuren, deze toch gebeurde in 15% van de gevallen.

En dat die modellen er vaak naast zitten, is op zich geen ramp. Dat we dat niet erkennen wel. Veel forecasters hebben veel te veel vertrouwen in hun eigen modellen. Dat geldt voor economische en politieke voorspellingen, maar ook voor voorspellingen in de medische sector en de psychologie.

Hoewel we kunnen weten dat de meeste voorspellingen ernaast zullen zitten, blijven we ons er toch aan vastklampen. Dat doen we om onzekerheid te vermijden. Als mens zit het in ons om onzekerheid te vermijden. We hebben graag zaken onder controle en daar past onzekerheid niet in.

Ook als bedrijfsleiders en beleidsmakers zijn we op zoek naar zekerheid over de toekomst, omdat we dan weten wat we zelf kunnen doen en wat het effect van onze acties zal zijn voor onze organisatie. Daarom klampen we ons vast aan alles wat ons die illusie van zekerheid kan geven: voorspellingen door economisten, experten op de televisie, managementboeken… Deze geven ons echter enkel een illusie van controle, een illusie van zekerheid.

Het alternatief is de onzekerheid omarmen. Toegegeven, we kunnen niet zeker weten hoe de economie er volgend jaar zal uitzien, wat er op ons pad zal liggen. Door de onzekerheid als een gegeven aan te nemen, vermijden we dat we krampachtig gaan vasthouden aan dat wat ons de illusie van zekerheid geeft.

In een complexe geglobaliseerde wereld is de toekomst voorspellen heel moeilijk. Een kleine verandering ergens veraf kan een grote impact hebben bij ons. Dat betekent niet dat we ons niet kunnen voorbereiden op de toekomst, maar gewoon niet op één toekomst. Als we met zekerheid de toekomst konden voorspellen, konden we ons perfect hierop voorbereiden. Aangezien we niet juist weten hoe de toekomst er zal uitzien, moeten we ons voorbereiden op verschillende toekomsten.

Wanneer we vertrekken van verschillende toekomstscenario’s kunnen we al op voorhand nadenken hoe we in elk van deze scenario’s zouden reageren en hoe we ons kunnen voorbereiden. Op deze manier zijn we minder verbaasd als de toekomst die zich ontplooit, niet dezelfde is als die we in onze forecast hadden staan.