Covidioten
Opinie van Jochanan Eynikel (De Tijd, 16 oktober 2020)
U hebt ze toch ook gezien? De beelden van de jongeren die luid zingend en beperkt gemaskerd zonder afstand de bloemetjes buiten zetten in Leuven. ‘Schande! Egoïsten zijn het! Covidiots!’ Dergelijke vingerwijzingen over elkaars gedrag in coronatijd zijn geen uitzondering en de toon verhardt, zeker op ‘sociale’ media. Die toenemende schandpaalcultuur is verontrustend en niet productief.
Eerst dit. Roekeloos of doelbewust riskant gedrag zoals de weigering om een mondmasker te dragen waar dat verplicht is of lockdownfeestjes houden, is zonder meer onverantwoord. Dat mag gerust aan de kaak gesteld worden. Het wordt echter een probleem als we elk gedrag dat tot besmetting leidt, hiermee gaan gelijkstellen. Veruit de meeste mensen houden zich wel aan de regels. Toch zijn er nog zeer veel besmettingen. Het is nog niet helemaal duidelijk waar en hoe de meeste besmettingen gebeuren, maar gezien het asymptomatische karakter van COVID-19 weten velen niet dat ze besmet zijn. Iemand die op het werk besmet raakt en nadien zijn gezin besmet, kan zich perfect aan de regels houden, maar toch het virus verder verspreiden. Bij veel besmettingen is dus geen sprake van roekeloos gedrag.
Ten tweede gaan we in het veroordelen van anderen vaak voorbij aan de intentie achter gedrag. ‘Als je je grootvader besmet, moet je ermee kunnen leven dat je hem vermoord hebt’, vertelt een revaliderende patiënt in een Vlaamse krant. ‘Wie de contact tracing app weigert, wil anderen besmetten’, tweet een econoom. Beide uitspraken vertrekken vanuit de assumptie dat mensen doelbewust anderen in gevaar willen brengen.
Dat is niet zo en intentie maakt moreel gezien een groot verschil. Het gaat veelal om waardenkwesties. Vind je privacy belangrijker dan meer zekerheid over je besmettingsrisico? (tip: je hoeft eigenlijk niet te kiezen, de coronalert-app is zeer privacyvriendelijk). Bezoek ik vandaag mijn grootouders of niet? Makkelijke keuze? Sommige ouderlingen geven zélf aan liever een klein risico te nemen in plaats van weg te kwijnen in eenzaamheid. Of je al dan niet ingaat op die vraag is een moreel dilemma: ga ik in op de vraag naar verbinding of wil ik elk gezondheidsrisico uitsluiten? Wat ook je antwoord is: je wil in beide gevallen het goede doen en geen criminele daad stellen, laat staan een moord plegen.
De schandpaalcultuur met overmatige focus op wie de regels overschrijdt, is ook contraproductief. Het samenhorigheidsgevoel van #SamenTegenCorona dat ons door de eerste golf loodste, brokkelt af tot #SamenTegenCovidioten. We creëren morele categorieën van de ‘goeden’ die de regels opvolgen en ‘de slechten’ die dat niet willen. Hoewel die laatste groep bestaat, is ze een uitzondering. We mogen ze niet gelijkstellen met de grote meerderheid van mensen die niemand wil besmetten maar wel nog wil werken, ontspannen, sporten of een minimaal sociaal leven leiden. Het laatste wat we moeten doen, is hen het gevoel geven gewetenloze onmensen te zijn.
Integendeel, het komt erop aan hen als mensen te blijven benaderen. Veruit de meesten goedbedoelend, maar ook wel eens twijfelend of falend. Blijf hen vragen om vol te houden en het virus in te dijken. Maar wees ook empathisch als je van anderen empathie verwacht. Aanvaard dat mensen binnen de beperkte ruimte die er nog is, wel eens op restaurant gaan of een vriend opzoeken. En ja, sommigen zullen daarin wel eens onvoorzichtig zijn. Leg uit wat beter kan, maar veroordeel niet te snel.
“Neerkijken op iedereen die niet al maanden in een zelfopgelegde lockdown leeft, helpt echt niet.”
Het is al veel gezegd: deze crisis is een marathon, geen sprint. Een marathon waar we bovendien niet allemaal met dezelfde kansen aan beginnen. Niet iedereen kan thuiswerken, niet iedereen heeft de ruimte om kinderen weg te houden van publieke ontspanningsruimtes. Neerkijken op iedereen die niet al maanden in een zelfopgelegde lockdown leeft, helpt echt niet.
De Nederlandse historicus Rutger Bregman illustreert in zijn bestseller De Meeste Mensen Deugen hoezeer ons mensbeeld onze samenleving vormgeeft. ‘Als we geloven dat de meeste mensen niet deugen, dan halen we het slechtste in elkaar naar boven’. Omgekeerd zorgen een positief mensbeeld, empathie en onderling vertrouwen voor samenwerking en solidariteit. We weten wat ons te doen staat als we hier samen door moeten.