Chernobyl: ware leugens
Doordenker van Geert Janssens (Ondernemen, juni 2020)
Een tv-serie die op mij diepe indruk heeft gemaakt, is ‘Chernobyl’. Vijf afleveringen brengen het relaas van de kernramp van 1986, alsook de dramatische nasleep ervan. De gebruikelijke romantisering in zo’n serie belet niet dat er zowel historische als actuele lessen worden gedicteerd. Ook de documentaires van Jan Balliauw — die Canvas vooraf uitzond — brengen die aan het licht.
Uiteraard worden we andermaal herinnerd aan de gevaren van kernenergie. Nog minstens honderden jaren te gaan om de straling van de ontplofte kernreactor terug te brengen tot een aanvaardbaar niveau. Tot zolang is alles in en rond Tsjernobyl ontoegankelijk oorlogsgebied. Vergelijk het met de streek rond Verdun die nog steeds bezaaid ligt met granaten uit de Eerste Wereldoorlog. Voor onze nakomelingen hopen we dat de Oekraïners over 100 jaar nog weten dat het dan hoog tijd zal zijn voor de bouw van een nieuwe sarcofaag over de kapotte reactor. De huidige werd in 2016 in gebruik genomen, met en dankzij een fikse financiële ondersteuning vanwege de EU.
De lessen van Tsjernobyl gaan evenwel veel verder en zijn zelfs brandend actueel. Radioactiviteit is voor onze zintuigen een onzichtbare vijand. Dat geldt ook voor COVID-19. De mijnwerkers die een nog grotere ramp met de reactor moesten verhinderen, zijn vandaag onze gezondheidsmedewerkers die in de vuurlinie staan. Zij zetten hun eigen leven op het spel voor het redden van vele anderen. Hoeveel gevaar ze zelf lopen, weten ze maar pas wanneer het te laat is. Immers, hoe het eigen immuunsysteem reageert op een besmetting, weet men niet op voorhand. En net zoals in 1986 is er ook nu een groot gebrek aan test- en beschermingsmateriaal.
De grootste les uit Tsjernobyl is wellicht dat geen enkel systeem kan overleven zonder negatieve feedback. Het Sovjettijdperk liet niet toe dat er fouten werden gemaakt. Erover communiceren kon dus evenmin. Een eerder incident met een gelijkaardige reactor in 1982 — ook in Tsjernobyl — had de ramp kunnen voorkomen.
“De grootste les uit Tsjernobyl is wellicht dat geen enkel systeem kan overleven zonder negatieve feedback.”
De link met de coronacrisis lijkt vergezocht maar duikt her en der toch op. Evident is de vraag of China heeft geprobeerd om de zaak toe te dekken. Maar ook wijzelf gaan niet vrijuit. Het Westen heeft zelf te laat gereageerd, mogelijk uit vrees voor een vloedgolf van onbegrip. In eigen land was er de warrige communicatie, de twijfel over het nut van mondmaskers, de dramatische aanpak in de woonzorgcentra en enkele pijnlijke uitschuivers van politici die toonden hoe het niet moet.
Het is onvermijdelijk dat er in een crisis zoals deze, fouten worden gemaakt. Vooral in het Westen ontbreekt beleidservaring met de uitbraak van een pandemie. De beste remedie is daarom de cultuur van negatieve feedback te omarmen. Deze crisis zou nog lang kunnen duren. Vertrouwen moet men verdienen. Fouten erkennen, lessen trekken en transparant schakelen op basis van voortschrijdend inzicht, is daartoe cruciaal.
Het laatste woord in deze is voor Prof. Valery Legasov: “De waarheid trekt zich niets aan van onze opinies, ideologieën of religies. We moeten niet bevreesd zijn voor de kost van de waarheid maar voor de kost van de leugens. Dat is het geschenk van Tsjernobyl.” Laten we dus ook in deze crisis geen angst hebben voor de waarheid maar met kennis van zaken er samen tegenaan gaan.