Autoritair is populair, maar werkt het ook?

Terwijl onze premier tien jaar geleden de eeuw van de vrouw aankondigde, is de dominante, zelfverzekerde mannelijke leider helemaal terug. Dan hebben we het niet alleen over de Verenigde Staten. In Nederland regeert een eenmanspartij als grootste fractie. Ook in Hongarije, Polen, Oostenrijk en zelfs Duitsland is de hang naar autoritair leiderschap groot. Maar werkt het ook?

Eerst dit. Wie de democratie genegen is, mag verontrust zijn. V-Dem, een onderzoeksinstituut aan de Universiteit van Göteborg, wijst op een crisis van de democratie. Nam na de Tweede Wereldoorlog het aandeel autocratische regimes tegenover democratieën af, dan neemt dat sinds 2020 opnieuw toe. In 2003 leefde de helft van de wereld onder autocratische regimes. Vandaag is dat meer dan 70 procent. Bevolkingstoename in bestaande autocratieën is daar een reden van, maar er is meer aan de hand. In 2003 werden elf landen een autocratie. 20 jaar later gebeurde dat in liefst 42 landen.

Polarisering

De jaren 20 lijken een keerpunt. Covid, de invasie van Oekraïne, de oorlog in Gaza, de Amerikaanse politiek… Telkens gaat het om conflicten of situaties waarin de tegenpartijen mijlenver van elkaar lijken te staan. De samenleving polariseert in sneltempo, stelt de Amerikaanse antropoloog en onderhandelingsexpert William Ury in ‘Possible. How We Survive (and Thrive) in an Age of Conflict’. Er is almaar meer conflict over almaar meer zaken en dat verlamt ons om samen te werken.

Conflict op zich hoeft geen probleem te zijn. Conflicten zijn zelfs noodzakelijk om verandering en vooruitgang te krijgen. Zonder constructief conflict geen democratie waarin meningen mogen botsen, en geen concurrentie tussen bedrijven die tot creativiteit leidt. Conflict kan dus een win-win opleveren. Maar we zien een toename in destructieve conflicten die tot een lose-losesituatie kunnen leiden. Zoals handelsoorlogen of militaire conflicten.

Orde en voorspelbaarheid

Leiderschapsonderzoek leert dat in tijden van onzekerheid en chaos de voorkeur voor orde en voorspelbaarheid de bovenhand krijgt en we minder een probleem hebben met hiërarchie of het centraliseren van de macht. Er is een toenemende hang naar autoritair leiderschap, ook in Vlaanderen. Een studie in opdracht van VRT en De Standaard in 2023 wees uit dat liefst 35% van de Vlamingen een sterke leider wil ‘zonder dat die zich druk moet maken om het parlement en verkiezingen’.

Nog los van de morele vraag of autoritair leiderschap wenselijk is, effectief is het nochtans niet. Op microniveau leert onderzoek dat autoritair leiderschap een negatieve impact op de prestatie, de creativiteit, het gedrag en de attitude van medewerkers. Op macroniveau blijkt uit onderzoek dat autocratische regimes die een positieve groei hebben gekend een pure toevalligheid zijn en dat die regimes significant vaker leiden tot een negatieve groei in vergelijking met democratische regimes.

Terwijl maatschappelijk de hang naar directief leiderschap lijkt toe te nemen, zien we in de bedrijfswereld de jongste tien jaar juist een trend naar gedeeld leiderschap.

In de bedrijfswereld is dat al veel langer duidelijk. Terwijl maatschappelijk de hang naar directief leiderschap lijkt toe te nemen, zien we in de bedrijfswereld de jongste tien jaar juist een trend naar gedeeld leiderschap met dynamische teams en vlakkere organisatievormen. Leiderschap dat de collectieve intelligentie van groepen benut.

Dat is geen toeval. Succesvol zijn in complexe, snel veranderende omgevingen vraagt flexibiliteit en adaptatievermogen, blijkt uit onderzoek van onder meer de leiderschapsexperte Mary Uhl-Bien. Veel bedrijven hebben dat al begrepen en maken het verschil door in te zetten op de collectieve intelligentie van teams in plaats van ze autoritair aan te sturen.

Je hoort weleens dat politici het land wat meer als een bedrijf moeten runnen. Als dat zo is, laat ons dan ook leren van de manier van leiden in innovatieve en adaptieve bedrijven.