De wereld zit nog altijd in een politieke logica
Opinie van Hans Diels (Tijd.be, 20 september 2018)
Een politieke logica blijft zoals vanouds de internationale agenda bepalen, en niet een louter economische logica waarin gezocht wordt naar de meest efficiënte manier om globale welvaart te creëren.
Bart Haeck schrijft dat het gevaarlijk is dat we steeds meer in een situatie terechtkomen waarbij een politieke logica en niet een economische logica de relaties tussen landen bepaalt. Dat we terechtkomen in een wereld waar niet meer iedereen wint, waar er winnaars en verliezers zijn (De Tijd, 19 september).
Maar hebben we niet altijd al in een dergelijke wereld geleefd? De wereld hoe ze is. Relaties tussen landen zijn politieke relaties en worden bepaald door de machtsverhoudingen tussen die landen, en die machtsverhoudingen worden onder meer bepaald door de economische kracht van de economie van dat land.
Er wordt de laatste tijd veel geschreven over het afkalven van de liberale wereldorde, het systeem van internationale regels en instituties dat na de Tweede Wereldoorlog werd opgezet. Er wordt dan verwezen naar hoe deze orde gezorgd heeft voor stabiliteit en welvaart. Een belangrijk aspect wordt echter niet altijd vermeld. Deze liberale wereldorde dekte maar een deel van de wereld: West-Europa, de VS, Canada, Australië, Japan en een aantal kleinere landen. Er bestond ook een tweede wereld, die van de invloedssfeer van de Sovjetunie, en een derde wereld van landen die daarbuiten vielen, de ontwikkelingslanden.
De stabiliteit die vaak aan de liberale wereldorde wordt toegeschreven, werd op zijn minst even hard gedreven door de nood om zich te verenigen tegen een gemeenschappelijke vijand, de Sovjetunie. Ook toen waren gemeenschappelijke belangen en de nood om als Westers blok meer welvaart te creëren en militair sterk te staan de bindende factoren. Ook toen werden de relaties tussen landen gedreven door een dynamiek van winnaars en verliezers, maar was het belangrijk om als blok te winnen.
“De stabiliteit die vaak aan de liberale wereldorde wordt toegeschreven, werd op zijn minst even hard gedreven door de nood om zich te verenigen tegen een gemeenschappelijke vijand, de Sovjetunie.”
Door het bestaan van nucleaire wapens en het besef dat een escalerend conflict tot totale wederzijdse vernietiging zou leiden, waren de twee blokken gedoemd om hun conflicten beheersbaar te maken en dàt zorgde voor globale stabiliteit, niet de liberale wereldorde op zich.
Na de val van de Muur en het ineenstorten van de Sovjetunie begin jaren 90 ontstond de illusie dat we nu in een wereld terecht waren gekomen waar de rest van de wereld zou toetreden tot de Westerse liberale orde. De EU en de NAVO breidden uit naar Oost-Europa, China en Rusland traden toe tot de Wereldhandelsorganisatie, en op G8-toppen bespraken de leiders van de grootste landen de belangrijke uitdagingen voor de wereld.
Het leek alsof de liberale orde gewonnen had, dat we in een wereld terechtkwamen waar politieke machtsverhoudingen zouden vervangen worden door een gemeenschappelijk zoeken naar een zo groot mogelijke welvaart.
De invasie van Rusland in Georgië in 2008 en in Oekraïne in 2014 maakte redelijk bruusk een einde aan die illusie dat relatieve macht er niet meer toe doet. Ook de territoriale expansie van China in de Oost- en Zuid-Chinese Zee toonde dit aan.
"De toegenomen complexiteit van de wereld maakt het risico op misverstanden, verkeerde communicatie en foute interpretatie steeds groter en doet de kans op (ongewilde) escalaties van conflicten toenemen."
Ondertussen is de wereld veel complexer geworden. Tijdens de Koude Oorlog zorgde de tegenstelling tussen de twee grote blokken die elkaar konden vernietigen voor een belangrijke vorm van politieke stabiliteit. Ondertussen zijn er veel meer actoren die internationaal een rol spelen, met steeds wisselende allianties. Denk maar aan de complexe alliantiestructuren in het Syrische conflict. En die complexiteit maakt het risico op misverstanden, verkeerde communicatie en foute interpretatie steeds groter en doet de kans op (ongewilde) escalaties van conflicten toenemen.