Rudi Laermans: "Onze democratie is in gevaar"

Rudi Laermans is emeritus hoogleraar aan het departement sociologie van de KU Leuven. In zijn essay ‘Democratie zonder politiek’ (2024) schetst hij onder meer een ‘de-democratiseringsproces van een neoliberale economie’. De herverkiezing van Donald Trump stemt hem niet optimistischer.

ETION: Hoe verloopt die de-democratisering?

Rudi Laermans: “Onze democratie wordt bedreigd door zowel interne als externe factoren. Er is natuurlijk de toenemende druk van populisme en zijn druk op de onafhankelijke rechtspraak. We zagen dat gebeuren in de VS onder president Donald Trump, en dus opnieuw in de nabije toekomst, en in een aantal landen in Oost-Europa. Dat leidt tot wat ik noem een illiberale democratie doordat de rechtspijler verzwakt. Maar na de recente gemeenteraadsverkiezingen zagen we een andere kracht aan het werk: de particratie. Partijen dwingen de samenstelling van de gemeenteraden in een plooi. Een derde bedreiging is de toevloed van fakenieuws en scheldpartijen die een gezonde discussie vervormen. Tegenstrijdigheid en discussie zijn belangrijk voor een goed werkende democratie. Een gezonde discussie is echter niet gediend met de transformatie van politieke tegenstanders in vijanden. Ook slecht voor onze democratie is een steeds éénzijdiger neoliberaal beleid zonder sociale correcties.”

ETION: Is een liberale maatschappij niet juist de bakermat van een democratisch bestel?

Rudi Laermans: “Maar ik zie een neoliberaal klimaat waarbinnen een belangrijk democratisch aspect, met name de botsing tussen conflicterende visies, vervangen wordt door technocratisch bestuur. En dat is problematisch, niet zozeer als het gaat over zuiver wetenschappelijke kwesties, zoals de geneeskundige. Ik denk vooral aan alles wat te maken heeft met een visie op de optimale relatie tussen markt en overheid. Die is een kwestie van uitgangspunten en zorgt onder menswetenschappers als politicologen of economen dan ook voor debat. Dat soort discussies moet binnen het parlement blijven en mag niet overgenomen worden door zogezegd neutrale technocraten en consultants. Ook dat fenomeen holt het democratisch debat uit.”

ETION: Bij ons komt extreemrechts voorlopig niet aan zet door het cordon sanitaire. Maar misschien maakt het cordon de ontevredenheid steeds sterker en daardoor ook extreemrechts?

Rudi Laermans: “Ik denk het niet. Het is simpel: in Oostenrijk, Italië, sommige Scandinavische landen, de rij is lang… zie je eenzelfde groei van extreemrechts en daar kennen ze niet zo’n cordon sanitaire. Belangrijk blijven de onderliggende oorzaken: enerzijds het aanwakkeren van angst voor migratie en dat in relatie tot een beleid dat faalt. Anderzijds de globalisering en een daarmee gepaard gaande desindustrialisatie, die vooral in de onderste regio’s van de arbeidsmarkt slachtoffers maakt. Dat gaat gepaard met een onmacht van nationale staten. Dat zagen we over heel de wereld gebeuren. In Europa was er een machtsoverdracht naar de EU, maar we zien die EU blokkeren onder druk van illiberale democratieën, zoals Hongarije en tot voor kort nog Polen. Ik hou mijn hart vast voor het migratiepact dat er zit aan te komen.”

Lees het volledige interview in het decembernummer van Ondernemen.