Ode aan de overheid
Doordenker van Jochanan Eynikel (Ondernemen, december 2018)
Kersttijd. Een tijd van verbroedering. Soms zelfs tussen aartsvijanden. Zoals tijdens de Eerste Wereldoorlog toen Duitse en Britse soldaten in de winter van 1914 even de loopgraven verlieten om samen kerst te vieren. Een mooie tijd dus om eens met andere ogen te kijken naar een partij die in de ondernemerswereld zelden met enthousiasme over de tongen gaat: de overheid.
Overheden en ondernemers zijn natuurlijk geen aartsvijanden. De ene regering krijgt van ondernemers ook wat meer krediet dan de andere. Toch heerst er in het Westen in ondernemerskringen — en daarbuiten — een niet al te fraai beeld van de overheid. Overheden zijn bureaucratisch, log, rigide en behoudsgezind. Adjectieven die we aan de ondernemerswereld toeschrijven zijn quasi tegengesteld: daadkrachtig, wendbaar en innovatief.
Maar klopt die tegenstelling tussen overheden en ondernemingen ook? Soms wel. Denken we bijvoorbeeld aan het openbaar vervoer of de administratieve rompslomp die nog te vaak komt kijken bij primaire dienstverlening. Maar wist u dat historisch bekeken de overheid ook de grootste uitvinder is van de afgelopen 100 jaar? En dat overheden de grootste durfkapitalisten ter wereld zijn en de meeste patenten op hun naam hebben staan, zoals in medische toepassingen? Zonder overheid was er geen sprake van het internet, gps, touchscreen en zowat alles waar uw geliefde smartphone vandaag uit bestaat. Op die manier is de overheid de meest innovatieve speler in de geschiedenis.
“Zonder overheid was er geen sprake van het internet, gps, touchscreen en zowat alles waar uw smartphone vandaag uit bestaat.”
U hoeft me niet op mijn woord geloven. Het is de analyse van een van de meest invloedrijke topeconomen vandaag: de Italiaans-Amerikaanse Mariana Mazzucato, hoogleraar economie aan University College London. U moet haar TED-talk over de innoverende overheid er maar eens op nakijken. Overtuigend toont ze aan hoe heel wat baanbrekende technologieën niet door hippe innovatieve starters tot stand kwamen maar door saaie, risicovolle overheidsprogramma’s. Vooral het DARPA-programma van het Amerikaanse ministerie van defensie was ontegensprekelijk bepalend voor het succes van Silicon Valley vandaag. Iets waar je de digitale reuzen van vandaag overigens heel wat minder over hoort spreken.
Na de lof, enige kanttekeningen. De meeste voorbeelden van de overheid als innovatiebooster komen uit het buitenland. Zoals uit de VS, China en Japan, waar het legendarische Ministery of Trade and Industry (MITI) Japan uit de as van WOII deed herrijzen. Naar gelijkaardige successen op Europees initiatief is het wat meer zoeken. Al zijn ze er wel. Nokia kwam voort uit een Fins overheidsfonds en in eigen land groeide IMEC mede onder impuls van de Vlaamse overheid uit tot een wereldleider op vlak van micro-elektronica en nanotechnologie. Het kan dus, maar het mag wat meer zijn in de EU.
Een tweede bedenking is dat overheden weliswaar mee aan de basis van baanbrekende innovaties liggen, maar voor concrete toepassingen en producten blijft het kijken naar de bedrijven. Niet DARPA, maar bedrijven — zoals Apple, Google en Amazon — vertaalden het internet naar smartphones, zoekmachines en e-commerce. Met andere woorden: beide hebben elkaar broodnodig. Maar dan moeten we misschien wat meer in elkaar geloven.
Dat begint bij hoe overheden en ondernemingen naar elkaar kijken. Mazzucato stelt dat de huidige stereotype beeldvorming voor beide contraproductief werkt. Door de overheid telkens als log of bureaucratisch voor te stellen en de bedrijfswereld telkens als innovatief en vernieuwend, hou je de tegenstellingen in stand. Niet altijd terecht. Er bestaan frisse en ondernemende overheidsinstellingen. En logge, bureaucratische bedrijven.
De taal die we aan de werkelijkheid geven, geeft ze ook vorm. Tijd dus om de loopgraven wat meer te verlaten en terug elkaars waarde te zien. Bedrijven als motors van welvaart en werkgelegenheid. Overheden niet alleen als regelneef, maar ook als potentiële katalysator van innovatie en zelfs als durfkapitalist. Laat overheden en ondernemers daar elkaar wat meer in steunen.