Wie worden de mogelijkmakers in de verkiezingen?

‘We leven op een andere planeet’. Als het dubbelinterview tussen NVA-voorzitter Bart De Wever en PS-voorzitter Paul Magnette in deze krant (De Tijd, 20 april 2024) een voorafspiegeling is van de onderhandelingsmarge na de verkiezingen, is er weinig reden tot optimisme. Over zowat alles blijken de partijvoorzitters het oneens. Zelfs over cijfers over waar we vandaag staan.

Aan de andere kant van de Atlantische oceaan vonden twee andere tegenpolen elkaar wel. Republikeinen en democraten kwamen tot een ‘historisch’ akkoord over een nieuw steunpakket van 61 miljard dollar aan Oekraïne. De groeiende invloed van de radicale vleugel onder de republikeinen werd gecounterd door een coalitie over de partijgrenzen heen. Wat maakte dit mogelijk?

De antagonisten zijn tot elkaar veroordeeld als ze de totale stilstand willen vermijden.

Zowel in de VS als Europa groeit de aanhang van extreme partijen en antidemocratische stemmen. Dat heeft ook een invloed op traditionele partijen. Zo worden de NVA en de PS opgejaagd door respectievelijk extreemrechts en extreemlinks. Om niet te veel stemmen te verliezen aan deze partijen nemen ook traditionele partijen forsere standpunten in die een consensus verder bemoeilijken. Toch zijn de antagonisten tot elkaar veroordeeld als ze de totale stilstand willen vermijden.

Uitzoomen

In de VS is de politiek nog meer gepolariseerd want beperkt tot twee partijen. Dat ze desondanks toch tot een samenwerking kwamen, toont dat het onmogelijke toch mogelijk kan worden. Hoe komen tegenpolen tot samenwerking? In zijn boek Possible buigt Amerikaans Harvard-antropoloog en onderhandelingsexpert William Ury zich over deze vraag. Zijn antwoord bestaat uit drie doorbraakfactoren.

Eén: uitzoomen en het perspectief verbreden. Soms dient een oplossing voor een complex probleem zich aan door er iets aan toe te voegen. Zo kwam er een doorbraak rond het steunpakket aan Oekraïne doordat er bij beide partijen voldoende bereidheid was om ook steun te verlenen aan andere onderdelen van de Foreign Aid Package. Zoals bijkomende steun aan Israël, vooral belangrijk onder republikeinen, en humanitaire hulp aan Gaza, voornamelijk een democratische bezorgdheid.

Een tweede factor is de bereidheid om te luisteren naar de standpunten en belangen van de tegenpartij. Wie de anders niets gunt, ontvangt ook zelf niets. Dat had Mike Johnson, de republikeinse Speaker of the House die besliste over agendering van het steunpakket, blijkbaar ook begrepen. Hij kwam tot inzicht na een uitgebreide luisterronde bij inlichtingendiensten en de posities van zowel radicale als gematigde republikeinen en democraten. En tot slot riep hij zelfs goddelijke inspiratie in. “Na alles wat ik gehoord heb, wil ik doen wat juist is voor de wereld” was zijn conclusie.

Een derde factor is het inschakelen van derde partijen. Mike Johnson riskeerde een motie van wantrouwen als hij inging tegen de wensen van een deel van zijn partij. Dat de democraten in dat geval bereid waren hem uitzonderlijk te steunen, gaf Johnson de nodige ruggensteun om in te gaan tegen een deel van zijn achterban. In de tweespalt tussen radicale en gematigde republikeinen fungeerden de democraten als de derde partij die Johnson bewegingsruimte gaf voor een compromis.

Leiderschap

Ook ons land zal na de verkiezingen in juni nood hebben aan possibilisme. Mogelijkmakers die bereid zijn over hun eigen schaduw te springen met oog op een win-win situatie die voor beide partijen verbetering inhoudt. Ook als dat onvermijdelijk betekent dat je een deel van je eigen achterban moet teleurstellen. Want de minst goede optie is de patstelling waarin iedereen verliest.

Het valt te begrijpen dat politici in verkiezingstijd de standpunten op scherp zetten om de kiezer voor zich te winnen. Maar het moge duidelijk zijn dat nadien leiderschap nodig zal zijn dat voorbij de tegenstellingen durft te kijken. Wie worden de mogelijkmakers in deze verkiezingen?

Medeondertekend door:
Toon Bossuyt, CEO Boss Paints
Yasmien Naciri, auteur en docent
Kurt Peys, in eigen naam
Arnoud Raskin, managing director StreetwiZe & Mobile Schools
Bert Smits, pedagoog en sociaal ondernemer bij Tweeperenboom
Sarah Steenhaut, partner EY Parthenon
Gino Vijncke, CEO ETION
Karen Wouters, professor Leadership AMS / co-founder Casa 19
Chris Wuytens, managing director Acerta Consult / professor KU Leuven & VUB